Als ratten in de val

Langs de grens tussen de Canadese provincie Alberta en de naastgelegen provincie Saskatchewan loopt een strook van 25 kilometer waar de rattenwacht patrouilleert. Een team van acht mensen, gewapend met gif en jachtgeweren, speurt dagelijks naar tekenen van binnendringende knaagdieren.

De rattenwacht controleert meer dan drieduizend boerderijen per jaar, maar er wordt vrijwel nooit een rat gesignaleerd. Hoewel Alberta 4,3 miljoen inwoners heeft en een oppervlakte van zo’n 700 duizend vierkante kilometer, heeft de provincie geen ratten – afgezien van het handjevol dat jaarlijks de killing zone weet binnen te dringen. Sinds 1950 geldt er een streng beleid van uitzetting en vernietiging, waardoor de provincie blijft verstoken van ratten. Nergens anders ter wereld wordt dit succes geëvenaard; de enige andere rattenvrije gebieden zijn geïsoleerde eilanden zoals het afgelegen Zuid-Georgia, dat onder de Britse kroon valt.

Voorlichting en steun van de bevolking spelen een cruciale rol in de succesvolle aanpak van Alberta. Er zijn twee hotlines (310-RATS en 310FARM) die mensen kunnen bellen zodra ze een knaagdier signaleren, waarbij gezegd moet worden dat er geregeld sprake is van vals alarm. Op school zijn er bepaalde programma’s die kinderen leren de sporen van knaagdieren te herkennen. Het is verboden om een rat als huisdier te houden; wie dat toch doet, riskeert een boete van een kleine 4000 dollar.

Naar schatting richten muizen en ratten jaarlijks voor bijna 20 miljard dollar schade aan en ze vernietigen bijna eenvijfde van de mondiale voedselvoorraad. Niet alleen knagen ze dat het een lieve lust is, ze plassen ook stevig en veel etenswaren zijn dan ook verontreinigd door rattenurine. Men vermoedt dat ratten in de middeleeuwen de pest hebben verspreid, zoals ze vandaag de dag andere ziekten verspreiden.

‘Voor het vaderland’

De rat is in de achttiende eeuw naar Canada gekomen, maar door geografische isolatie is Alberta twee eeuwen lang gevrijwaard gebleven van deze indringers. Pas na het einde van de Tweede Wereldoorlog doken langs de grens met Saskatchewan de eerste tekenen op van de aanwezigheid van de knaagdieren. Dat was ook het moment waarop de huidige antirattenaanpak van Alberta het licht zag. Het was overigens niet voor het eerst dat een dergelijke aanpak in de praktijk werd gebracht, maar in de twintigste eeuw bereikte de publieke betrokkenheid bij de ongediertebestrijding een hoogtepunt doordat theorieën over de verspreiding van ziekten steeds meer bekendheid kregen, en doordat de maatschappelijke betrokkenheid in de oorlogstijd een extra impuls had gekregen.

Vlak voor het begin van de twintigste eeuw werd bijvoorbeeld in het Vietnamese Hanoi een rioleringssysteem aangelegd, wat leidde tot een sterke toename van het aantal ratten. De Franse koloniale overheid reageerde daarop met het uitloven van een beloning voor elke dode rat – totdat men doorkreeg dat de plaatselijke bevolking ratten fokte om zo die beloning te kunnen opstrijken.

Rond diezelfde tijd, in 1917, werd in Washington D.C. een poging gedaan om zwerfkatten uit te roeien, met de steun van de plaatselijke Cat Fanciers’ Association. ‘Deze kattenliefhebbers zagen de zwerfkatten als een bedreiging voor hun kostbare kittens,’ aldus Hayden Wetzel, een plaatselijke historicus. ‘Het was oorlog, dus de slogan luidde: “Dood een kat voor het vaderland.”’

Misschien zijn Canadezen niet zo ondernemend als de Vietnamezen, of niet zo vaderlandslievend als de Amerikanen, maar ze zijn wel een stuk effectiever. De bruine rat (Rattus norvegicus) gedijt alleen in gebieden waar mensen wonen en zodoende werden boerderijen en steden het slagveld waar werd gepoogd de invasie van Alberta een halt toe te roepen.

Het plan is ratten van bovenaf met drones te bestoken

De propaganda uit de Tweede Wereldoorlog diende als voorbeeld voor de eerste campagnes die in de provincie werden opgezet. In de grensstreek werden tweeduizend posters verspreid. ‘De ratten komen eraan!’ waarschuwde een poster in grijstinten. ‘Sluit uw ogen niet voor de rat!’ staat te lezen op een andere poster. ‘We moeten ons goed organiseren en weten wat ons te doen staat, willen we deze strijd winnen’, luidt de strenge waarschuwing in een boekje uit 1954. Met massale inzet van chemicaliën – zo’n 63.000 kilo, uitgestrooid over duizenden gebouwen werden de grensgebieden schoongeveegd.

Trots

Na 1959 nam het aantal jaarlijkse plagen drastisch af, van vijf- tot zeshonderd per jaar naar minder dan tweehonderd in 1980; vandaag de dag zijn het er nog slechts een handjevol. (Een uitbraak in 2012, op de Medicine Hat-vuilstort, was een record: uiteindelijk werden daar bijna honderdvijftig ratten verdelgd.) De propagandamachine draaide op volle toeren: ‘De enige goede rat is een dode rat’, staat op een poster uit 1975.

Momenteel richt de provinciale overheid zich vooral op artikelen die met enige regelmaat in de Canadese pers verschijnen en waarin de nadruk wordt gelegd op het succes van het programma, en niet zozeer op de nare kanten van het knaagdier. De rattenbestrijding is geïnstitutionaliseerd, niet alleen door de regelmatige controles maar ook doordat de bevolking trots is dat Alberta een rattenvrije provincie is – wat iedereen maar wat graag zo wil houden. Het hele programma kost momenteel zo’n 380.000 dollar per jaar – waarvan het merendeel naar de salarissen van de verdelgers gaat – terwijl het de boeren in Alberta vele miljoenen bespaart.

Aan de andere kant van de oceaan worstelt een andere voormalige Britse kolonie ook met Europese indringers, maar daar zijn de kosten aanzienlijk hoger. Nieuw-Zeeland kampt al met een knaagdierenprobleem sinds de Maori’s in de dertiende eeuw de kiore, ofwel de Polynesische rat, meenamen in hun kano’s. Maar de eerste R. norvegicus – veel groter en venijniger dan zijn Polynesische neefje – kroop zo rond 1770 van boord van een schip en ontdekte een waar paradijs.

Het succes van Alberta is inspirerend, maar andere landen beschikken niet over de geografisch voordelige uitgangspositie van Alberta, waar de ratten maar een heel smalle toegangspoort hebben.  Voor de rat vormden de eieren van de vogels in Nieuw-Zeeland, die zich nooit hadden hoeven aanpassen aan de dreiging van deze rovers, een all-you-can-eatbuffet. Ratten en andere niet-inheemse diersoorten, zoals buidelratten en hermelijnen, doden naar schatting zo’n 25 miljoen vogels per jaar. Met die slachting, plus de gebruikelijke schade aan de oogst, berokkenen de knaagdieren de Nieuw-Zeelandse economie jaarlijks zo’n 2,3 miljard dollar schade, volgens de overheid.

Razza de rat

Nieuw-Zeeland heeft alles op alles gezet om een zo groot mogelijk deel van het land rattenvrij te houden, en dan met name de geïsoleerde eilanden met hun toango (‘schatten’ in het Maori), hun unieke flora en fauna, zoals de kiwi en de kakapo-papegaai. Maar ratten zijn ware meesters in zwemmen en verstoppen; een van de studieobjecten, Razza de rat, is de Nieuw-Zeelanders vier maanden lang te slim af geweest, waarmee hij is uitgegroeid tot de onwaarschijnlijke held van een kinderboek.

Eén zwangere overlevende is voldoende om een massale uitroeiingscampagne te saboteren. Daarom heeft de overheid besloten dat halfslachtige maatregelen niet langer volstaan. Zodoende is er in 2016 een ambitieus programma in gang gezet, Predator Free New Zealand. Dit programma beoogt niet alleen de gewone rat te hebben uitgeroeid in 2050, maar ook de buidelrat en de hermelijn.

Het is een kostbare aangelegenheid. De kosten van het pilotprogramma, dat is uitgevoerd op twee onbewoonde eilandjes met een oppervlak van een kleine 40 vierkante kilometer, bedroegen zo’n 3 miljoen dollar. Het plan is om de ratten (en andere invasieve roofdieren) op alle fronten te bestrijden, met drones om ze van bovenaf te bestoken en hun locatie in kaart te brengen, met speciaal ontwikkeld gif en met vallen die op de grond worden uitgezet. En misschien ook wel met behulp van genetische modificatie, om permanent in te grijpen op hun voortplanting – al is deze laatste maatregel zeer omstreden.

Een deel van de inspanningen moet zich richten op voorlichting en het creëren van draagvlak, aldus James Russell, milieubioloog en spilfiguur in het programma. Door onder meer te kijken naar de strategie die in Alberta is gevolgd, heeft men al een grote betrokkenheid weten te creëren en inmiddels zetten zo’n duizend vrijwilligersgroepen zich actief in voor natuurbehoud.

In Canada werd gebruikgemaakt van oorlogsretoriek om de bevolking te mobiliseren, die al gewend was de rijen te sluiten teneinde indringers het hoofd te bieden en het gevaar voor de samenleving en de economie af te wenden. In Nieuw-Zeeland speelt men in op de liefde voor de natuur en de inheemse diersoorten. ‘Nieuw-Zeelanders staan heel dicht bij de natuur en ze spelen een grote rol in al onze milieuprogramma’s,’ zegt Russell. ‘Vaak zijn zij de eersten die de hotline bellen als er weer ergens ratten zijn gesignaleerd.’

Eén zwangere overlevende is voldoende om een massale uitroeiingscampagne te saboteren

Door de klimaatverandering is het alleen nog maar belangrijker geworden om snel in te grijpen. De ongekend hete zomer zorgde voor een ware rattenexplosie. Hoe warmer het wordt, hoe beter de ratten in staat zijn de winter te overleven, zegt Russell. En zo kan de rattenpopulatie in de zomer makkelijk uitdijen, waardoor er meer ratten naar bijvoorbeeld het zuiden van Nieuw-Zeeland trekken, een gebied waar de dreiging tot nog toe betrekkelijk gering was.

Nog even los van de ratten maakt de opwarming van de aarde de dreiging van indringers over de hele linie groter. Met de verandering van het klimaat schuiven mogelijk destructieve flora en fauna mee, zelfs tot in ooit onbegaanbare gebieden. In Engeland kan een opwarming van twee graden betekenen dat de Argentijnse mier zich er thuis kan gaan voelen, die het hele ecosysteem kan vernietigen.

Met name de inheemse diersoorten in Australië, die het al zwaar te verduren hebben, zoals onder meer de dwergbuidelmuis en de wombat, zijn heel kwetsbaar voor indringers zoals de vos. In verschillende landen wordt al geëxperimenteerd met apps en hotlines om invasieve soorten te melden. Maar naarmate de aarde opwarmt, zal de noodzaak van ingrijpende voorlichtings- en uitroeiingsprogramma’s zoals in Alberta alleen maar toenemen.

Auteur: James Palmer

Foreign Policy
Verenigde Staten | tweemaandelijks tijdschrift | oplage 106.000

Wetenschappelijk tijdschrift, opgericht in 1970 om het ‘debat te stimuleren over belangrijke kwesties van de Amerikaanse buitenlandse politiek’. Sinds 2008 eigendom van The Washington Post.