Fossielen zoeken aan de Zuid-Engelse kust

De smalle blauwe straal van James Carrolls hoofdlamp zwaait systematisch heen en weer over het grind en de stenen van Charmouth Beach in Dorset aan de zuidkust van Engeland. Het is begin januari en om half zes ’s middags al aardedonker, afgezien van de twinkelende lichtjes van het plaatsje Lyme Regis in de verte.

Dan blijft Carroll abrupt staan, bukt zich en pakt een ogenschijnlijk doodgewone grijze steen ter grootte van een grapefruit op. Met routineus gemak geeft hij er een felle tik op met een steenhamer, waarop de steen in tweeën splijt en de volmaakte spiraal van een 190 miljoen jaar oude ammoniet tevoorschijn komt.

Zo’n 200 miljoen jaar geleden was deze hele kustlijn bedekt door een tropische zee. Het gebied lag toen zo’n beetje op de breedtegraad van Marokko en in het warme water kon een rijk zee-ecosysteem gedijen met allerlei levensvormen, van ammonieten (zeeslakken met een beschermende gedraaide schelp) tot angstaanjagende, tien meter lange reptielen.

In de loop van de tijd trok de zee zich terug en dreef de tektonische plaat waarop Engeland lag naar het noorden, maar de sedimentaire stenen en klei die de vroegere zeebodem hadden gevormd, bleven intact. Met elke nieuwe storm of hoogtij brokkelen die stenen van de steile kliffen langs de kust af, en zo komen de spectaculaire overblijfselen van schepsels die ooit in die oeroude zee hebben gezwommen, bloot te liggen. De Jurassic Coast, zoals dit gebied wordt genoemd, vormt een strook van 155 kilometer aan de rand van Dorset en East Devon. Hij staat sinds 2001 op de Wereld Erfgoedlijst van Unesco en staat bij fossielenverzamelaars bekend als een van de bijzonderste verzamelplekken op aarde. Hier kun je van een lange reeks geologische tijdperken een glimp opvangen.

In sommige delen van de wereld worden alle fossielen beschouwd als staatseigendom, en zelfs waar dat niet zo is, bestaan er regels die het amateurverzamelaars moeilijk maken. Maar aan de Jurassic Coast kunnen fossielen de ene dag bloot komen te liggen en de volgende dag worden vernietigd door beukende golven of worden meegesleurd naar de zee, zodat ze voor landeigenaren en wetenschappers verloren gaan.

Daarom is het belangrijk dat het bredere publiek kan deelnemen aan het verzamelen van zo veel mogelijk fossielen voor wetenschappelijk onderzoek en musea. Dankzij een progressieve verzamelcode staat het de gemiddelde verzamelaar vrij om hier fossielen te verzamelen en dat heeft de afgelopen jaren een golf van belangstelling gewekt, die nog verder werd opgestuwd door sociale media en dinosauriërfilms.

Verzamelaars

Het belangrijkste is dat we de fossielen behouden, zegt Phil Davidson van het Charmouth Heritage Coast Centre, dat betrokken was bij het opstellen van de code.

De West Dorset Fossil Collecting Code of Conduct geldt voor een stuk kust van 17 kilometer tussen Lyme Regis en het dorp Burton Bradstock, en is onlangs overgenomen in East Devon. De code is in de winter van 1998 opgesteld door landeigenaren, wetenschappers, verzamelaars, overheidsdiensten en culturele en milieuorganisaties. Hij geeft duidelijkheid over eigenaarschap en moet ervoor zorgen dat belangrijke vondsten voor het nageslacht worden bewaard én dat het verzamelen zelf op een veilige en niet-schadelijke manier gebeurt. Kleine of veelvoorkomende fossielen mogen de verzamelaars gewoon houden, maar belangrijkere vondsten, de zogenaamde ‘categorie 1-fossielen’, moeten ze eerst melden, voor ze die mee naar huis nemen.

Wil een verzamelaar een categorie 1-fossiel verkopen, dan moet hij die eerst aan musea aanbieden; pas daarna mag het fossiel aan particuliere kopers worden aangeboden, en de details van de verkoop moeten worden gemeld. Wanneer er geen wereldwijde gezondheidscrisis gaande is, komen er elk jaar honderdduizenden amateurs en professionals naar de stenige stranden van de Jurassic Coast. De Facebookgroep Dorset Fossil Hunters heeft meer dan 2500 leden, die informatie uitwisselen over hun vondsten en elkaar helpen bij het identificeren van nieuwe exemplaren, en het aantal aanmeldingen voor De Jurassic Coast is een van bijzonderste verzamelplekken op aarde de studie paleontologie aan de University of Portsmouth hier niet ver vandaan is sinds 2000 verviervoudigd.

Elke dag dat het Charmouth Heritage Coast Centre geopend is, komen er honderden mensen binnen met fossielen. Tussen de twintig en dertig vondsten per jaar blijken van wetenschappelijk belang, vertelt Davidson aan zijn bureau, dat bezaaid is met papieren, kabeltjes en rondslingerende ammonieten, onder het wakend oog van een pluchen plesiosaurus [uitgestorven zeereptiel]. ‘Veel fossielen worden door professionals gevonden, maar ook amateurs vinden ze vaak, zelfs mensen die het voor de eerste keer doen.’

De Jurassic Coast is een van bijzonderste verzamelplekken op aarde

Ter illustratie gebaart hij naar een klein maar volmaakt geconserveerd pholidophorusfossiel, gevat in een klompje kalksteen dat in een vitrine tentoongesteld ligt. ‘Deze vis is gevonden door een vijfjarig meisje,’ zegt hij. Zulke fossielen worden zelden in zo’n goede conditie aangetroffen en de ontdekking werd breed uitgemeten in de Britse kranten.

De groeiende populariteit van het fossielen verzamelen onder gewone burgers is een passend eerbetoon aan de beroemdste inwoonster van Lyme Regis, Mary Anning. Op haar twaalfde ontdekte Anning met hulp van haar broer een van de eerste ichthyosaurussen [uitgestorven zeereptiel, lijkend op een dolfijn] ter wereld. Ze deed haar ontdekking aan het begin van de negentiende eeuw, zelfs nog voordat de term ‘dinosauriër’ opkwam. Annings sleutelrol in de ontwikkeling van de paleontologie in het Verenigd Koninkrijk is tot lang na haar dood grotendeels onbekend gebleven, maar ze heeft tientallen wetenschappelijk belangrijke exemplaren verzameld, waarvan sommige nog steeds de trots van musea over de hele wereld zijn. De afgelopen jaren zijn er verschillende boeken over haar geschreven en dit jaar komt er een film over haar leven uit, met Kate Winslet in de hoofdrol, die wel eens een nieuwe toestroom van verzamelaars kan veroorzaken.

Op het strand bekijkt Carroll tevreden zijn vondst. Hij heeft al zo veel ammonieten gevonden dat hij de tel kwijt is geraakt, maar deze is interessant, zoals hij gevat is in een golf van kristal binnen in de kalksteen. Hij stopt hem in een zware canvas rugzak en loopt verder over het strand. Uiteindelijk zal hij met behulp van blaasapparatuur in zijn werkplaats het overtollige steen verwijderen, zodat het oeroude schepsel dat erin zit helemaal vrijkomt. Af en toe verkoopt hij een van zijn vondsten, maar hij verdient zijn brood voornamelijk met het organiseren van zoektochten voor amateurs en het schoonmaken van andermans fossielen; hij krijgt van verzamelaars zo veel aanvragen voor het prepareren van fossielen dat hij schat dat hij alleen al 5000 uur nodig heeft om zijn achterstand in het prepareren van gefossiliseerde kreeften weg te werken.

Broodwinning

Al snel hurkt hij opnieuw neer en pakt een steen ter grootte van een luciferdoosje op. In de ogen van een amateur is het een heel gewone steen. Hierin, legt hij uit, zitten de gefossiliseerde overblijfselen van een insect. Een nauwelijks zichtbare lichtgrijze plek op het oppervlak van de steen een ledemaat van het oeroude schepsel – is het enige waaraan je dat kunt zien.

‘Als je dit in je hand houdt en bedenkt: ik ben de allereerste mens die dit ziet, dat is wel gaaf,’ zegt Carroll. Het toenemende aantal bezoekers aan de Jurassic Coast heeft tot enige gezonde concurrentie geleid. Nu er zo veel verzamelaars het strand afschuimen, zijn de ammonieten en andere populaire fossielen al snel verdwenen en daarom richten veel vaste verzamelaars zich nu op fossielen die vroeger over het hoofd werden gezien, zoals insecten en vissen, die vaak nieuw blijken te zijn voor de wetenschap. Steeds meer mensen maken een broodwinning van het verzamelen van fossielen; ze verkopen hun vondsten aan plaatselijke winkels of chique Londense zaken of laten ze veilen, waarbij een goed geconserveerde ichthyosaurus honderdduizenden dollars kan opbrengen.

Maar voor Carroll en anderen zoals hij is het zakelijke aspect niet meer dan een noodzakelijk kwaad. Hij haalt zijn motivatie uit de schok van opwinding wanneer hij een steen openmaakt en dan opeens 200 miljoen jaar terug in de tijd kan kijken. Vol enthousiasme vertelt hij hoe je na honderden miljoenen jaren door een microscoop kunt kijken en nog steeds elk haartje, niet meer dan acht honderdste van een millimeter dik, kunt zien zitten op de vleugels van een prehistorische vlieg. En bovenal: geen twee fossielen zijn gelijk, dus blijft hij dromen over wat er op ditzelfde moment uit de kliffen tevoorschijn kan komen.

Auteur: Tommy Trenchard

Hakai Magazine
Canada | website | hakaimagazine.com

Wetenschap, maatschappij en milieu, met nadruk op de zee. Onderdeel van Tula Foundation en Hakai Institute. De naam komt van het Hakai Lúxvbálís Conservancy, een groot natuurreservaat aan de Canadese westkust.