Louvre Abu Dhabi toont universaliteit van de kunst

De vestibule zet de toon: op de lichte marmeren vloer is een denkbeeldige kaart getekend met, in symbolische wanorde, steden langs een kust. De Chinese, Indische, Arabische, Europese en Amerikaanse namen zijn in de oorspronkelijke taal geschreven. Lijnen en een windroos geven de kompaskaarten van de eerste zeevaarders aan. Deze lijnen bepalen de vorm van hoekige glazen huizen. Elk huis bevat drie werken. Zoals een net bevallen Yombe-moeder (Congo), een bronzen Egyptische Iris die de borst geeft en een ivoren gotische Maagd met kind. Of drie figuren in aanbidding: een neolithisch beeldje van de Cycladen, een uit Mari in Syrië en een Byeri Fang uit Gabon. Andere trio’s hebben weer andere onderwerpen: paard, zon, moord.

De werken die de trio’s vormen zijn volstrekt onbewust van elkaar gecreëerd, maar hebben een gemeenschappelijk onderwerp. Dat is het doel van het Louvre Abu Dhabi, aldus wetenschappelijk directeur Jean-François Charnier: laten zien dat mensen, op welke plaats of in welke tijd dan ook, dezelfde verlangens, angsten en behoeften hebben. De universaliteit van de mensheid, kortom, een gemeenschappelijke geschiedenis. Een uiterst eenvoudig voornemen, maar vreselijk ingewikkeld om uit te voeren als je aan het heden en verleden van de mensheid denkt, aan alle haat en oorlog. Dit museum lijkt een humanistische utopie.

Meestal vormt het Westen het middelpunt, van de klassieke oudheid tot de moderne tijd, en komt de rest van de wereld aan bod vanaf het moment dat die is ontdekt en veroverd door Europa, alsof hij voordien niet bestond. Zo niet in Abu Dhabi

Maar eigenlijk is het geen museum, maar een collectie voorwerpen die in de loop van de tijd zijn verzameld, zonder logica. In het Parijse Louvre en elders zijn duizenden stukken gerangschikt naar herkomst en periode: Griekenland aan de ene kant, het quattrocento aan de andere, en Oceanië of Cambodja aan de derde. Meestal vormt het Westen het middelpunt, van de klassieke oudheid tot de moderne tijd, en komt de rest van de wereld aan bod vanaf het moment dat die is ontdekt en veroverd door Europa, alsof hij voordien niet bestond.

Zo niet in Abu Dhabi. Ook al wordt de chronologie gerespecteerd, vergelijking en decentralisering zijn wet. Altijd de verschillende beschavingen onder de aandacht brengen zonder het Westen als belangrijkste ijkpunt te nemen; een beschavingsgeschiedenis schrijven die niemand bevoorrecht of vergeet; overeenkomsten, correlaties, uitwisselingen en hybridisering laten zien; een nieuw museaal voorbeeld stellen, niets minder dan dat. Een reusachtige ambitie.

Een ambitie die wonderwel is geslaagd dankzij zeshonderd werken, waarvan ongeveer de helft is aangekocht en de helft geleend. De aankopen zijn heel divers, omdat het project met niets is gestart. Een compositie van Mondriaan uit 1922, verworven in 2009 tijdens een veiling van Bergé, trok de aandacht. Maar dat is slechts een van de vele aankopen, waarvan sommige zelfs opmerkelijker zijn: een beeld van een vrouw in een wollen jurk uit de landstreek Baktrië (± 2300-1700 v.Chr.), de bewonderenswaardige sarcofaag van de Egyptische prinses Henoettaoey (± 950-900 v.Chr.), een niet minder bewonderenswaardige madonna tegen een zwarte achtergrond van Giovanni Bellini (±1480) en een vreemde tulbandhelm van staal die is getatoeëerd met zilveren letters (± 450) of, recenter, een veelluik van Cy Twombly (2008) en twee werken in opdracht, beide op hun eigen manier zeer geslaagd, van Jenny Holzer en Giuseppe Penone. Je kunt onmogelijk zien welke beschaving aan het aankoopbeleid van Agence France-Muséums is ontsnapt.

De geleende werken zijn afkomstig uit dertien musea, voornamelijk uit Frankrijk maar ook uit Jordanië en Oman. De meeste uit het Louvre, maar ook de Bibliothèque nationale, Cluny, Orsay, Guimet, Rodin en Beaubourg hebben zich buitengewoon gul betoond. De aandacht wordt vooral getrokken door Portret van een jonge vrouw van Da Vinci uit het Louvre en de Manet en Van Gogh uit Orsay, maar het gaat niet om het exposeren van een bloemlezing van meesterwerken – temeer omdat de meeste geleende werken binnen een jaar weer ‘naar huis’ zullen gaan –, maar om het construeren van een globaal correlatiesysteem waarbinnen de getoonde elementen veranderen zonder dat de algehele strekking verloren gaat.

Dit systeem komt in twaalf zalen tot uitdrukking. De eerste helft van het parcours is bedoeld om te laten zien hoeveel attitudes en ontwikkelingen verwant zijn zonder dat de volkeren weet van elkaar hebben. Mensen verzamelen zich in dorpen, koninkrijken, keizerrijken. Keramiek en metallurgie worden geperfectioneerd in Egypte en Iran. Vruchtbaarheidscultussen ontwikkelen zich in Jordanië, Pakistan en Ecuador, getuige de in deze landen gevonden figuren die dateren van tussen het zesde en derde millennium. Enzovoort: bij elk thema zijn werken naast elkaar tentoongesteld die zich goed tot elkaar verhouden, ook al komen ze overal vandaan. Ze suggereren dat de verbeelding weinig verschilt, Romeinse sfinx en Chinese draak, leeuwen en gehoornde monsters uit alle hoeken van de wereld. Godsdiensthistorici zijn zich al eeuwen van deze overeenkomsten bewust en hebben erover geschreven. Hier worden ze zichtbaar gemaakt.

Men observeert elkaar, vecht met elkaar, handelt met elkaar, imiteert elkaar, en soms begrijpt men elkaar

Vanaf het moment dat de contacten toenemen, verspreiden zich de proeven van bekwaamheid en de verhalen. Materialen, voorwerpen en stijlen vermengen zich. Een zilveren relikwieënkast met kostbare edelstenen uit een Germaans atelier uit de achttiende eeuw staat tussen gepolijste en gebeeldhouwde plakken rotskristal uit Egypte van drie eeuwen eerder. In de zestiende eeuw ciseleerden ivoorwerkers uit Benin zoutvaatjes met christelijke motieven die waren overgebracht door Portugese handelaren. En zo kun je eindeloos doorgaan. Bij de onderlinge relaties tussen karavanen en schepen in Azië, op de Indische Oceaan en langs de Afrikaanse kust voegen zich vanaf 1492 de trans-Atlantische reizen.

Men observeert elkaar, vecht met elkaar, handelt met elkaar, imiteert elkaar, en soms begrijpt men elkaar. Slavernij, kolonisering: vanaf de zeventiende eeuw globaliseert de wereld – met alle tragische gevolgen van dien. Dit geweld komt tot uitdrukking in de verbazingwekkende zaal over de negentiende eeuw, een van de grootste: oosterse fantasmen en de plundering van Afrika en Oceanië, weelderige decoratieve kunst en zware industrie, impressionisme en symbolisme. Visuele botsingen, de chaos van de wereld in beeld gebracht. Nooit eerder is er zo’n keiharde presentatie geweest van de kunstgeschiedenis en haar tegenstrijdigheden.

Auteur: Philippe Dagen

Openingsbeeld: Buitenaanzicht van het nieuwe museum. – © Louvre Abu Dhabi, Mohamed Somji

Le Monde
Frankrijk | dagblad | oplage 345.000

In 1944 opgericht op initiatief van De Gaulle. Iconische krant, gehecht aan zijn onafhankelijkheid (maar sinds 2010 wel eigendom van drie private investeerders). Om recht te doen aan de titel ‘De wereld’ houdt Le Monde een groot netwerk van correspondenten in stand.

ARCHITECTUUR

Het Louvre Abu Dhabi is zonder meer een van de hoogtepunten in het werk van de Franse architect Jean Nouvel. De harmonie tussen gebouw en omgeving is perfect, een immens koepeldak, van waaronder fragmenten ontsnappen van een hagelwitte architectuur, kenmerkend voor de Arabische medina.

Het 40 meter hoge stalen koepeldak heeft een doorsnede van 180 meter en weegt 7500 ton, net zo veel als de Eiffeltoren. Het bestaat uit 10.000 elementen die tot 85 grotere elementen van elk 50 ton zijn geassembleerd, welke samen een plafond van 8000 metalen sterren vormen, dat slechts 1,8 procent van het buitenlicht doorlaat. Door de constructie van deze stalen hemelboog wordt een fijne regen van witte stralen gevormd, zoals het zonlicht in oases wordt gefilterd door de palmbladeren. De bijzondere constructie houdt bovendien de warmte buiten.

Het kunstmatige eiland Saadiyat, waarop het museum is gebouwd, moet het culturele centrum van Abu Dhabi (en van het geheel van de Verenigde Arabische Emiraten) worden. Op het programma staan (voor 2030) een Guggenheim Museum van Frank Gehry zoals in Bilbao, het Zayed National Museum van Norman Foster en een maritiem museum van de Japanse architect Tadao Ando.

(Le Monde)

CONTEXT: 1 miljard voor Franse musea

De ‘bruikleen’ van de merknaam ‘Louvre’ aan Abu Dhabi legt de Franse staat, in het bijzonder het Agence France-Muséums, geen windeieren. Het agentschap is speciaal voor deze gelegenheid in het leven geroepen. Voor het gebruik van de naam alleen al betaalt het emiraat 400 miljoen euro. In totaal levert de hele operatie Frankrijk bijna een miljard euro op.

Niet iedereen in Frankrijk is overigens blij met de nauwe samenwerking. De website La Tribune de l’Art heeft ernstige kritiek op de overhaaste opening van ‘het filiaal’ aan de Perzische Golf. Het museum is volgens de Tribune te snel ingericht, omdat de opening moest samenvallen met de grote internationale beurs voor moderne kunst begin november. De website spreekt van ‘amateurisme’ en heeft ook ernstige kritiek op de kwaliteit van de Franse staf van het nieuwe museum.

Politicoloog Alexandre Kazerouni zegt in het blad Le Journal des Arts: ‘De voornaamste kwaliteit van de betrokken westerse organisaties is niet hun expertise, maar hun grote volgzaamheid en cliëntelisme jegens de heersende families in de Golfstaten.’

(Le Monde)