The Guardian
| Londen | Emmanuel Akinwotu | 17 augustus 2021Wereldwijd worstelen politieke leiders met cryptogeld. Wat gebeurde er toen het Afrikaanse land het probeerde te verbieden?
Toen de Nigeriaanse regering in maart 2019 textielimportbedrijven ineens verbood buitenlandse valuta te gebruiken, zat de Nigeriaanse ondernemer Moses Awa* flink in de nesten. Zijn bedrijf, dat geweven schoenen uit Guangzhou, China, importeert, had al langer te lijden onder de economie van het land. Door het verbod dreigde het kopje onder te gaan. ‘Het was crisis: ik moest snel iets doen,’ zegt Awa.
En dus wendde hij zich tot zijn jongere broer, Osy. Die was begonnen met het verhandelen van bitcoins. ‘Hij was bezig een reserve aan cryptogeld op te bouwen. Op termijn kon dat volgens hem een mooie investering zijn. Toen het valutaverbod mij trof, bleek ik het ook goed te kunnen gebruiken. Ik kon mijn leveranciers in bitcoins betalen als ze dat zouden accepteren – wat ze deden.’
Nigeria is na de VS het land waar het meest in bitcoins wordt gehandeld
Volgens het bitcoin-handelsplatform Paxful is Nigeria na de VS het land waar het meest in bitcoins wordt gehandeld. De hoeveelheid dollars die gebruikers in Nigeria volgens het blockchain-onderzoeksbureau Chainalysis in mei aan cryptogeld ontvingen, bedroeg 2,4 miljard. Een forse stijging vergeleken met de 684 miljoen van december vorig jaar. En dan is dit waarschijnlijk nog maar een bescheiden raming van de cryptovloed die de grootste Afrikaanse economie overspoelt, aangezien analisten veel transacties niet kunnen traceren.
De verbazingwekkende opkomst van cryptogeld in Nigeria is door een reeks factoren aangewakkerd, waaronder politieke repressie, valutacontroles en ongebreidelde inflatie. In februari verbood een gealarmeerde overheid transacties in cryptogeld via erkende banken. Eind juli kondigde ze een proef aan met nieuwe door de staat gecontroleerde digitale valuta – in de hoop de verleiding om niet-gereguleerd cryptogeld te gebruiken te verminderen. Deze maatregelen hebben de handel niet erg getemperd: beurzen meldden dit jaar nog altijd een stijging van het aantal transacties.
Uit de ervaring van Nigeria kan wereldwijd lering worden getrokken. Hoe digitale valuta te reguleren is een probleem waarover heel wat overheden zich momenteel het hoofd breken. De Britse minister van Financiën, Rishi Sunak, overweegt een door de centrale bank gecontroleerde versie te creëren. De naam is er al: Britcoin. EU-regelgevers hebben plannen opgesteld om digitale valuta beter traceerbaar te maken teneinde witwaspraktijken tegen te gaan. Op het platteland van China worden computers die dienden om bitcoins te maken – een proces dat bekend staat als ‘mining’ – op last van de overheid buiten werking gesteld. De Communistische Partij vaardigde in mei een verbod uit op transacties.
Ook Egypte, Turkije en Ghana hebben geprobeerd de cryptohandel aan banden te leggen, beducht als ze zijn voor de mogelijkheid dat grootschalig digitaal geldverkeer zich aan wettelijke controles onttrekt.
Noodzakelijk schild
Nigeria heeft een van de jongste bevolkingen ter wereld en is rijp voor het digitale geldwezen. De armoede is er wijdverbreid, mensen zijn tot veel bereid om daaraan te ontsnappen, en dus nemen piramidespelen toe. Velen handelen dagelijks in vreemd geld. Transacties van landgenoten die in het buitenland werken spelen een rol: die bedroegen in 2020 meer dan 17 miljard dollar. Daarnaast biedt digitaal geld bescherming tegen schommelende wisselkoersen. De Nigeriaanse naira is de afgelopen vijf jaar met bijna dertig procent in waarde gedaald ten opzichte van de dollar.
Er zijn ook politieke factoren. Sommigen zien cryptogeld als een bitter noodzakelijk schild tegen overheidsrepressie.
Afgelopen oktober werd het land opgeschrikt door de hevigste protesten in decennia. Vele duizenden demonstreerden tegen politiegeweld en de beruchte politie-eenheid Sars. Bruut optreden van veiligheidstroepen, die demonstranten mishandelden en waterkanonnen en traangas gebruikten, ontsierde de zogeheten EndSars-protesten. Ruim vijftig demonstranten kwamen om het leven, minstens twaalf van hen werden op 20 oktober bij de Lekki-tolpoort in Lagos doodgeschoten.
Ook financieel ging de Nigeriaanse overheid er met gestrekt been in, door bankrekeningen te blokkeren van maatschappelijke organisaties, van protestgroepen en van personen die de EndSars steunden en geld inzamelden om demonstranten vrij te krijgen of hen van eerste hulp en voedsel te voorzien.
Bitcoins bieden Nigeriaanse bedrijven meer stabiliteit dan de kelderende naira
Feminist Coalition, een collectief van dertien jonge vrouwen dat tijdens de demonstraties ontstond, kreeg landelijke aandacht toen het geld inzamelde voor protestgroepen en demonstratie-initiatieven ondersteunde. Ook de rekeningen van de vrouwen werden geblokkeerd, waarop de groep bitcoindonaties aannam en uiteindelijk 150.000 dollar aan cryptogeld binnenhaalde.
Jack Dorsey, oprichter van Twitter en een prominent pleitbezorger van cryptogeld, deelde de FemCo-bitcoin-donatiepagina en haalde zich daarmee de woede op de hals van de Nigeriaanse overheid, die Twitter in juni blokkeerde.
Lees ook:
De politieke klasse was geschokt door de aanblik van jonge mensen die openlijk kritiek hadden op overheidsdragers met weinig scrupules, aldus Adewunmi Emoruwa, wiens organisatie Gatefield geld schonk aan journalisten die verslag deden van de protesten: ‘Ik denk dat de demonstraties de belangrijkste katalysator zijn geweest voor een aantal beslissingen van deze regering. Die kreeg het behoorlijk benauwd toen ze zag dat mensen zich kunnen verenigen in het besluit overheidsstructuren en instellingen te omzeilen. Er ging een schokgolf door het staatsapparaat.’
Veel organisaties bewaren nu een deel van hun fondsen in de vorm van cryptogeld
Tijdens de protesten werden de bankrekeningen van Gatefield geblokkeerd, totdat een rechtbank eerder dit jaar oordeelde dat deze maatregel onrechtmatig was en beval dat ze werden heropend.
Door al deze verwikkelingen zijn veel Nigerianen een grotere noodzaak gaan voelen om zich te wapenen tegen onverwachte acties van de autoriteiten. Veel organisaties bewaren nu een deel van hun fondsen in de vorm van cryptogeld.
Digitaal geld is een belangrijke verzekering tegen vijandige interventies, aldus een leidende figuur in een maatschappelijke organisatie, die anoniem wil blijven uit vrees voor represailles van de autoriteiten: ook zijn rekeningen werden afgelopen oktober geblokkeerd.
‘Een aantal effecten bewaren we in cryptovorm – niet te veel maar genoeg, het is een soort verzekeringspolis,’ zegt hij. ‘Toen het verbod inging, waren we gelukkig in staat om salarissen uit te keren. Zo kunnen we in een dergelijke situatie ons personeel blijven betalen.’
Ondergronds
In februari reageerde de Centrale Bank van Nigeria door banken op te dragen de rekeningen van alle klanten die cryptogeld gebruiken te sluiten. Financiële instellingen moesten ‘personen en/of entiteiten identificeren’ die transacties uitvoeren in cryptogeld. Deden ze dat niet, dan zouden er sancties volgen.
Aanvankelijk was het verbod een klap voor de opkomende sector van makelaren in cryptogeld die op commerciële banken vertrouwden voor transacties. Veel klanten vonden echter een uitweg, aldus Marius Reitz, algemeen directeur Afrika bij Luno, een handelsplatform voor cryptogeld. ‘Een hoop handelsactiviteiten vinden nu noodgedwongen ondergronds plaats. Daardoor zijn veel Nigerianen op dit moment afhankelijk van minder veilige, minder transparante, onderhandse kanalen, en van Telegram- en WhatsApp-groepen, waarbij mensen rechtstreeks handel drijven met elkaar,’ zegt Reitz.
Het verbod heeft de handel in cryptogeld moeilijker te controleren en minder veilig gemaakt. ‘Dit betekent ook dat regelgevers nu minder zicht op en controle over de markt hebben, waardoor consumenten helaas meer risico lopen dat ze worden opgelicht.’
Lees ook:
Platforms hebben zich ook aangepast door transacties te blijven faciliteren zolang de verhandelde valuta niet als cryptogeld worden bestempeld.
Enkele platforms zagen hun transacties wel afnemen, maar voor andere betekende de inperking juist dat de vraag naar cryptogeld rees. In de eerste vijf maanden van 2021 hebben Nigerianen volgens het in Helsinki gevestigde platform LocalBitcoins vijftig procent meer verhandeld dan in dezelfde periode vorig jaar.
‘De autoriteiten hebben er geen macht over. Dat zijn ze niet gewend en dat maakt ze bang’
De reactie van de Nigeriaanse regering op cryptogeld was ook inconsequent. In zijn aankondiging van de beperkende maatregelen tegenover de senaatscommissie noemde Godwin Emefiele, gouverneur van de Centrale Bank, cryptogeld ‘geen legitiem geld’.
Tegelijkertijd veroordeelde vicepresident Yemi Osinbajo de maatregel publiekelijk: ‘We moeten geen beleid voeren dat cryptotransacties in de Nigeriaanse banksector verbiedt. Angst is een slechte raadgever.’ Hij riep op tot ‘robuuste, doordachte en op kennis gebaseerde regelgeving’.
Een andere Nigeriaanse overheidsinstantie, de Securities and Exchange Commission, staat open voor transacties met cryptogeld, als deze beter kan worden gereguleerd.
Geleidelijk aan is het tot de Nigeriaanse overheid doorgedrongen dat cryptogeld niet te stoppen is, aldus de exploitant van een Nigeriaans cryptohandelsplatform, die anoniem wenst te blijven nadat de autoriteiten het op hem bleken te hebben gemunt. ‘Ze weten dat ze het niet echt een halt kunnen toeroepen. Ze hebben er geen macht over. Dat zijn ze niet gewend en dat maakt ze bang.’
* Niet zijn echte voornaam
Bitcoin: de voor- en nadelen
Bitcoin ontstond in 2009 en was het eerste cryptogeld. Het blijft de meest bekende en waardevolle valuta in zijn soort. Het is een digitaal of virtueel actief dat zich aan het traditionele banksysteem onttrekt. De invloed ervan is enorm toegenomen, nu een groeiend aantal bedrijven het voor betalingen accepteert.
Elke bitcoin is in wezen een digitaal token dat een geheime sleutel bevat die aan iedereen in het netwerk toont wie het toebehoort. In feite is elke bitcoin een collectieve overeenkomst van computers op het bitcoin-netwerk waaruit blijkt dat het token echt is, gemaakt is door een bitcoin-‘miner’ en vervolgens is verkregen via een reeks legitieme transacties.
Steeds wanneer er bitcoins worden uitgegeven, weet het hele netwerk dat ze van eigenaar zijn gewisseld. Elke transactie wordt opgeslagen in een continu openbaar register (‘blockchain’), dat het hele systeem ondersteunt, waardoor het mogelijk is om de geschiedenis van een munt te traceren en te voorkomen dat mensen munten uitgeven die ze niet bezitten.
Voor de vele voorstanders van bitcoin heeft het virtuele systeem diverse voordelen – zo kan de blockchain worden gebruikt om andere zaken dan alleen maar geld te volgen, en is er het verschijnsel van ‘slimme contracten’ die automatisch worden uitgevoerd als aan bepaalde voorwaarden is voldaan.
Het grootste voordeel van bitcoins is echter het gedecentraliseerde karakter ervan, waardoor ze in hoge mate bestand zijn tegen officiële uitsluiting of regelgevende controle door een enkele entiteit. Het is mogelijk om een bitcoin-betaling in behandeling te zien, maar niemand kan deze tegenhouden. Dit heeft overheden huiverig gemaakt: in een conventioneel financieel systeem kunnen banken rekeningen bevriezen, het witwassen van geld controleren of regels afdwingen.
Dankzij die decentrale cryptovaluta-netwerken hebben mensen internationale betalingen kunnen doen vanuit gesloten of sterk afgeschermde economieën, maar daardoor zijn deze netwerken ook een vrijplaats geworden voor illegale activiteiten, van cybercriminaliteit tot het witwassen van geld en drugshandel.
Een andere zorg ten aanzien van bitcoins is dat ze het milieu schaden. Bitcoin-mining – waarbij een bitcoin wordt toegekend aan een computer die een complexe reeks algoritmen oplost – kost enorm veel energie. Miners zetten grote computerplatforms op om de kans op verwerving van bitcoins te maximaliseren. De ecologische voetafdruk van deze ‘mining’ is nu ongeveer zo groot als die van de staat Chili, zo is berekend door de Cambridge Bitcoin Electricity Consumption Index, een tool van Cambridge University die het energieverbruik van de valuta meet.
Voorstanders van bitcoins zeggen dat mining steeds vaker wordt gedaan met elektriciteit uit hernieuwbare bronnen. De hoeveelheid aan bitcoins bestede energie is dit jaar inderdaad aanzienlijk geslonken. De zorgen zijn daarmee echter niet weggenomen. Milieuactivisten stellen dat miners geneigd zijn zich daar te vestigen waar elektriciteit het goedkoopst is, en dat betekent niet zelden op plekken waar stroom met veel CO2-uitstotende kolen wordt opgewekt.
