De verkoop van Afrikaanse migranten komt niet uit de lucht vallen, schrijft Haythem Guesmi. ‘De hiërarchische samenleving in de hele Maghreb is doortrokken van racistische, discriminerende praktijken.’
Het hardnekkige probleem met racisme in Libië en de Maghreb is oud nieuws. Bewijzen van slavernij in Libië werden al in april verzameld door de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM). Ophef ontstond pas na de CNN-reportage Mensen te koop: waar levens worden geveild voor vierhonderd dollar, waarin te zien is hoe Libiërs Afrikaanse migranten per opbod verkopen. De storm van verontwaardiging was te verwachten, nu mensen het met eigen ogen konden aanschouwen.
Legio zwarte Noord-Afrikanen worden op sociaal, institutioneel en politiek vlak geconfronteerd met racisme. Wanneer de zwarte Tunesische dichter Anis Chouchene dicht over ‘een samenleving die bang is voor verschillen’, bekritiseert hij de manier waarop zwarte Afrikanen als inferieur ras worden bestempeld. De hiërarchische samenleving in de hele Maghreb is doortrokken van racistische, discriminerende praktijken. Libië vormt daarop geen uitzondering. Maar dit racisme moet naar mijn idee worden gezien als ‘een strijd tegen allochtone Afrikanen’ – om wijlen de zwarte emancipator Frantz Fanon aan te halen – en niet als moderne slavernij.
Zwarte Libiërs worden Fezzazna genoemd, een verwijzing naar de zuidwestelijke regio Fezzan waar ze voornamelijk wonen, maar ook om hun inferieure sociale positie aan te geven. In Benghazi, in het oosten van Libië, heet een lokale markt in de volksmond ‘slavensoek’. En in Tunesië zijn Zinji [Oost-Afrikaanse slaven die in vroeger tijden door Arabieren werden verhandeld] of Aswad [zwarte slaven die in vroege moslimlegers dienstdeden] inmiddels geaccepteerde termen om zwarte mensen aan te duiden omdat de racistische lading eraf zou zijn. Maar zolang er zich geen werkelijke omwenteling voordoet, blijven complexe kwesties als ‘negrofobie’ en xenofobie bestaan. Zoals Fanon stelt: ‘We zijn van nationalisme overgegaan op ultranationalisme, vervolgens op chauvinisme, en uiteindelijk op racisme.’
Het in 1951 – het jaar van onafhankelijkheid – gestichte koninkrijk was geen lang leven beschoren: het werd na een staatsgreep in 1969 vervangen door Moammar al-Qadhafi’s Jamahiriya, een dictatuur waarin de mensenrechten van zowel Libiërs als buitenlanders continu werden geschonden. Tijdens de volksopstand om de dictator en zijn regime ten val te brengen, werd de bodem gelegd voor de huidige relatie tussen Libische rebellen en Afrikanen uit landen bezuiden de Sahara. Het Libische leger ronselde zwarte Afrikaanse huurlingen, voornamelijk onder Toearegs, om Qadhafi te helpen de protesten te kop in te drukken. Toen de opstand uitgroeide tot een gewapend conflict, keerden de Libiërs zich tegen de zwarte huurlingen én tegen zwarte arbeiders.
In Tripoli, Misrata, Benghazi of Tobroek zal de CNN-reportage weinig uithalen. In een door burgeroorlog verscheurd land met torenhoge inflatie, een kwijnende economie en massaexecuties van gevangenen, is iedereen ofwel betrokken bij mensenhandel, of juist bij de bestrijding ervan. Hoewel de CNN-reportage een geval van schuldslavernij laat zien, gaat het bij veel migrantenveilingen om mensenhandel met losgeld als motief. Nu de Libië-route naar Italië nagenoeg is afgesloten, zitten veel migranten uit landen bezuiden de Sahara klem. Ze hebben veelal geen geld om smokkelaars te betalen voor terugkeer naar hun moederland. Smokkelaars kiezen ervoor de migranten te verkopen aan de hoogste bieder – privépersonen dan wel organisaties, bijvoorbeeld milities. De kopers dwingen de migranten om familie te bellen voor losgeld. Naar verluidt halen mensenhandelaren per persoon omgerekend drie- tot vijfduizend euro binnen.
‘Onmenselijk’
Een paar dagen voordat de CNN-beelden de wereld overgingen, noemde de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten bij de VN, Zeid Ra’ad al-Hussein, het EU-beleid om Libische autoriteiten te helpen migranten te onderscheppen en vast te zetten ‘onmenselijk’. Veel Libiërs reageerden geschokt op het nieuws over de slavenveilingen. Door de Europese militaire en politieke interventie en de druk op het instabiele land om in de vluchtelingencrisis als poortwachter te fungeren, loopt de situatie, die al rampzalig was, inmiddels volledig uit de hand.
Auteur: Haythem Guesmi
Vertaler: Astrid Staartjes
Africa is a Country
Verenigde Staten | africasacountry.com
Deze tien jaar oude blog, beheerd vanuit Zuid-Afrika, de VS en Engeland, werd opgericht om een tegengeluid te geven op de traditionele opvattingen van de westerse media over Afrika. ‘Op deze site gaat het niet over honger, Barack Obama of Bono’, zei oprichter Sean Jacobs (Zuid-Afrika). Waarover wel? Politiek, economie, voetbal en maatschappij, met een kritische blik.
