De lange weg van politieke wonderboy Pedro Sánchez

Hoe de leider van de Spaanse Socialistische partij, die ten dode was opgeschreven, zich in een jaar tijd ontpopte tot de politicus die het kabinet van premier Rajoy omver heeft geworpen.

In januari 2013 kreeg Pedro Sánchez een telefoontje. Hij was op weg naar Huesca, zijn vrouw zat achter het stuur. Cristina Narbona zou de Tweede Kamer verlaten en iemand van de socialistische partij (PSOE) liet hem weten dat hij haar Kamerzetel kon krijgen. Nog diezelfde avond nam hij het besluit. ‘Als ik de Tweede Kamer inga wil ik het maximale eruit halen, als ik terugkeer ga ik het groots aanpakken,’ zei Sánchez tegen zijn vrouw Begoña Gómez. Hij besloot zich kandidaat te stellen voor de lijsttrekkersverkiezingen van de PSOE. Daar begon zijn reis naar de macht.

Het was geen gemakkelijke tocht. ‘Ik heb hard moeten buffelen,’ krijgen journalisten altijd te horen. Niets wat Sánchez in de politiek aanpakte lukte meteen. Bij de verkiezingen in 2008 stond hij voor Madrid op de eenentwintigste plek van de kandidatenlijst van de PSOE, maar hij haalde het niet. Een jaar later kreeg hij de vrijgekomen Kamerzetel van Pedro Solbes en stelde zich opnieuw verkiesbaar in 2011, maar ook toen greep hij naast het pluche. Pas twee jaar later bood het vertrek van Narbona Sánchez een nieuwe kans.

Politieke wonderboy

Zijn tocht naar het premierschap verliep ongeveer net zo. In december 2015 tekende lijsttrekker Sánchez voor het slechtste resultaat dat de PSOE ooit had gehaald bij algemene verkiezingen: negentig parlementsleden. Toen er vanwege een mislukte kabinetsformatie een halfjaar later opnieuw verkiezingen werden uitgeschreven raakte de partij onder zijn leiding nog verder in het slop. Met pijn en moeite wisten de socialisten 85 zetels binnen te slepen, het aantal zetels waarmee Sánchez wil regeren nu premier Rajoy een motie van wantrouwen niet heeft overleefd. Het maakt de kersverse premier weinig uit. Hij staat inmiddels bekend als een doorbijter, gehard door de ongezouten kritiek die hij van zijn partijgenoten te verduren heeft gekregen.

Twintig maanden nadat hij door zijn eigen partij was platgewalst keert Sánchez nu terug naar het parlement met een fractie die dit keer met ijzeren hand door hem wordt geleid en die haar euforische stemming nauwelijks weet te verbergen. Niemand betwist zijn status van de politieke wonderboy meer die zich in een jaar tijd van een politiek leider die ten dode was opgeschreven heeft ontpopt tot de politicus die het kabinet van premier Rajoy omver heeft geworpen.

‘Ik zou liegen als ik zeg dat ik niet ambitieus ben, maar ik ben niet iemand die zich door ambitie laat verblinden,’ zei hij aan de vooravond van de laatste verkiezingen. Wraak op de socialisten die hem een mes in zijn rug staken, kwam in drievoud: hij is premier geworden, is een alliantie aangegaan met Podemos en hij heeft de steun van de Catalaanse independistas. Zijn overwinning is het resultaat van een lange en pijnlijke weg.

Pedro Sánchez groeide op in de Madrileense wijk Tetuán. Hij is getrouwd en vader van twee dochters. Toen hij op de middelbare school ‘Ramiro de Maeztu’ zat kon hij tegelijkertijd zijn talent als basketbalspeler ontwikkelen bij de jeugd van club Estudiantes [hij is 1 meter 90] . Hij heeft een master in Economie en Bedrijfskunde aan de Universidad Complutense in Madrid en promoveerde aan de Universidad Camilo José Cela.

Zijn werkend leven verdeelde hij over de politiek en een docentenbaan aan de Madrileense universiteit waar hij promoveerde. Sánchez is een vastberaden rebel, een knappe man om te zien maar saai om naar te luisteren. Zonder kennis van de context is de stap die Sánchez heeft gezet moeilijk te bevatten. Het ontbrak de partijleiding aan pragmatisme, en de harde interne strijd binnen de partij tastte de fundamenten van de sociaaldemocratie aan.

Zonder te beschikken over de leiderschapskwaliteiten van een politiek zwaargewicht als Felipe González (premier van 1982 tot 1996) of het charisma van José Luis Zapatero (premier van 2004 tot 2011) werd de bestuurder uit Madrid in 2014 tot partijleider van de PSOE gekozen met steun van Susana Díaz en het partijestablishment. Hij kreeg 48,6 procent van de stemmen. De gemeente- en regionale verkiezingen in mei van datzelfde jaar waren koren op de molen van de partijleider, want de PSOE kreeg een deel van de institutionele macht terug die ze hadden verloren.

De vreugde was van korte duur. Bij de verkiezingen van 2015 ging hij met Rajoy de strijd om het premierschap aan. Tijdens een verkiezingsdebat verweet hij de premier dat hij geen fatsoen had. Rajoy maakte hem op zijn beurt uit voor inconsistent, beperkt houdbaar, kleinzielig en vals. De slechte stembusuitslag en de duizelingwekkende opkomst van Podemos verdeelde de Socialistische Partij. Sánchez aanvaardde de opdracht van koning Felipe om zich op 2 maart 2016 kandidaat te stellen voor het premierschap. Hij kreeg onvoldoende steun van het parlement. Slechts 130 stemden vóór (PSOE, Ciudadanos en Coalición Canaria) en 219 parlementsleden stemden tegen.
Hierdoor kwamen de socialisten voor het duivelse dilemma te staan om al dan niet mee te werken aan de kandidaatstelling van Rajoy, leider van de Partido Popular. Sánchez zou in dat geval zijn campagneslogan ‘nee is nee’ moeten intrekken. Er ontstond in het hart van de partij een schisma dat haar partij nog steeds verdeelt. De historische leiders en de kopstukken uit de regio, waaronder Susana Díaz, wilden dat de partij deze draai maakte. Sánchez slaagde er niet in om met zachte hand deze crisis te managen en heel Spanje was er getuige van dat er op 1 oktober 2016 een oorlog uitbrak in de partijtop. De bloedige strijd die volgde eindigde met het aftreden van Sánchez als partijleider.

Door zijn val had hij in elk geval een goed verhaal voor zijn medestanders: hij was slachtoffer geworden van de mensen die de touwtjes in handen hebben en van de socialistische mastodonten. Tijdens een persconferentie waarbij hij zijn tranen niet kon bedwingen gaf hij zijn parlementszetel op om te voorkomen dat hij blanco moest stemmen bij de kandidaatstelling van Rajoy.

Zijn overwinning is gebaseerd op het ‘nee is nee’ in de kwestie Rajoy, waar hij onverschrokken achter is blijven staan. In bijna al het andere is hij van mening veranderd

Hij stapte zijn Peugeot weer in en reed naar alle uithoeken van het land om te spreken op partijbijeenkomsten. Zijn wederopstanding werd een feit op 21 mei 2017. Met meer dan 50 procent van de stemmen won hij de lijsttrekkersverkiezingen van Susana Díaz (39,9 procent) en Patxi López (9,8 procent). Opnieuw werd hij leider van de PSOE. Hij was niemand van de partij meer iets verschuldigd, maar hij zat wel met een partij die werd verscheurd door interne twisten.

Zijn overwinning is gebaseerd op het ‘nee is nee’ in de kwestie Rajoy, waar hij onverschrokken achter is blijven staan. In bijna al het andere is hij van mening veranderd: hij wilde een constitutionele hervorming waar hij het nu niet meer over heeft; hij beloofde bepaalde wetten – over de arbeidshervormingen of de pensioenen – af te schaffen, maar daar heeft hij tijdens de motie van wantrouwen niet meer over gerept; hij was voorstander van een plurinationaal Spanje maar verdedigt nu met hand en tand artikel 155 van de grondwet.

Sánchez, basketballiefhebber en fan van bands als Love of Lesbian en Supersubarina, heeft nooit onder stoelen of banken gestoken wat hem drijft. ‘Politiek zit in je bloed. Het maakt deel uit van mij, ook al heb ik niet altijd in de frontlinies gestaan,’ zei hij op een politieke bijeenkomst. Nu wel. Hij is premier van Spanje.

CONTEXT: Sánchez: een overgangsfiguur?

De nieuwe leider van de Spaanse regering, de socialist Pedro Sánchez, bekleedt de functie sinds zaterdag 2 juni als gevolg van zijn geslaagde motie van wantrouwen die Mariano Rajoy van de rechtse Volkspartij (Partido Popular), al zesenhalf jaar aan het bewind, tot aftreden dwong. Maar de partij (Partido Socialista) van Sánchez beschikt in het parlement slechts over 84 van de 350 zetels. De motie tegen Rajoy werd aangenomen door een absolute, maar veelkleurige meerderheid van 180 afgevaardigden, qua politieke herkomst variërend van radicaal links (Podemos) tot de Catalaanse onafhankelijkheidspartij en de regionale partijen uit Baskenland en de streek rond Valencia.

Sánchez heeft ‘op middellange termijn’ nieuwe verkiezingen toegezegd, maar de Spaanse pers is unaniem van mening dat hij onmogelijk lang aan de macht kan blijven. ‘De huidige crisis zal heviger worden naarmate Sánchez volhardt in zijn streven om voorlopig te regeren met de geringe ondersteuning van slechts 84 parlementsleden’, schrijft de linkse krant El País. ‘Alleen de stembus kan de sociaaldemocraten de noodzakelijke legitimiteit bezorgen om de veranderingen in gang te zetten waar Spanje behoefte aan heeft. (…) De regering die Sánchez nu vormt, met een meerderheid van vrouwelijke ministers (elf) – een unicum in Europa maar niet in Spanje, waar het kabinet van premier Zapatero ook voor de helft uit vrouwen bestond – kan noodzakelijkerwijs slechts gedurende een korte overgangsperiode aan het bewind blijven.’

De politieke toekomst van ex-premier Rajoy blijft in nevelen gehuld

De nieuwe regeringsleider ‘is afhankelijk van degenen die hem aan de macht hebben gebracht en die daarvoor hun rekening zullen presenteren’, luidt het commentaar in het conservatieve dagblad ABC.

De leden van de nieuwe Catalaanse regering zijn eveneens sinds 2 juni in functie, waarmee automatisch een einde is gekomen aan het rechtstreekse bestuur vanuit Madrid over Catalonië, zoals dat sinds 27 oktober vorig jaar bestond als antwoord op de eenzijdige Catalaanse onafhankelijkheidsverklaring.

De politieke toekomst van ex-premier Rajoy blijft inmiddels in nevelen gehuld. Sommige kopstukken in zijn partij eisen het bijeenroepen van een buitengewoon partijcongres om een nieuwe secretaris-generaal te kiezen.