Mohamedou Ould Slahi zat veertien jaar vast in Guantánamo Bay. Hij werd er gemarteld, maar er werd nooit een aanklacht tegen hem geformuleerd. 360 sprak met Slahi en strafrechtadvocaat Nancy Hollander, die hem verdedigde en uiteindelijk vrij kreeg.
De eerste keer dat Nancy Hollander Mohamadou Ould Slahi ontmoette herinnert ze zich nog goed. Ze herinnert zich alles van het eiland waarop de Amerikaanse marinebasis Guantánamo is gevestigd nog goed. Het hotel, dat gaandeweg comfortabeler werd en 15 dollar per nacht vroeg in plaats van 12 dollar, de weinige eetgelegenheden (een Subway en een McDonald’s), de dumpstores en andere winkels voor basisvoorzieningen. De reis erheen: het piepkleine vliegtuig, waarin je werd aangewezen aan welke kant je moest zitten om het gewicht goed te verdelen, maar dat dwars door alle weersomstandigheden heen twee keer per week naar het eiland toe vloog. Als je naar Guantánamo bezocht, verbleef je er dus sowieso vier dagen.
Nancy Hollander
Nancy Hollander (1944) is een Amerikaanse strafrechtadvocaat die vooral bekend is vanwege het vertegenwoordigen van twee Guantanamo Bay-gevangenen, evenals Chelsea Manning. Ze werd gespeeld door actrice Jodie Foster in de film The Mauritanian uit 2021, over de zaak van haar cliënt Mohamedou Ould Slahi.
De toestemming voor dit bezoek kreeg Hollander niet meteen. Nadat een collega van haar door Slahi’s moeder was benaderd, vanwege het vermoeden dat haar zoon op het eiland werd vastgehouden, duurde het ongeveer een maand totdat het lukte dit te bevestigen. Slahi zelf mocht niet om een advocaat verzoeken. En ook nadat zijn aanwezigheid bevestigd was, werd er in principe alles aan gedaan om advocaten van het eiland te weren.
Ook Slahi herinnert zich het moment nog goed, dat hij dacht over hoe vreemd zijn verschijning moest overkomen toen hij opstond van achter de tafel, aangezien hij net als alle gevangenen in Guantánamo Bay zo was geketend dat het onmogelijk was rechtop te lopen. De gedachte hierachter was dat gevangenen altijd ineengevouwen moesten zitten en lopen zodat ze zich bewust zouden blijven van hun onderdrukte positie.
Intensieve dagen
Het waren intensieve dagen, vertelt Hollander. Je ging ’s ochtends het gebouw in, en hoewel de meesten het verlieten voor de lunch, nam zij lunch en thee mee voor twee en bleef ze er tot einde middag.
Normaal breng je als advocaat om de paar weken of maanden een uur met je cliënt door, vertelt ze, maar zij en Slahi spendeerde vele uren en zelfs meerdere dagen achter elkaar samen. Ze praatten, niet alleen over de zaak maar over familie, over ideeën, ‘over alles’. Zo nu en dan keken ze samen tv. Wanneer ze de gevangenis betrad, ging ze door een poort met daarop de tekst ‘Honor bound to defend freedom’, die haar, net als Slahi, deed denken aan het ‘Ons dien met trots op het Robbeneiland’, waar Nelson Mandela achttien jaar gevangenzat, een plek die Slahi en Hollander na zijn vrijlating samen bezochten.
Mohamedou Ould Salahi
Mohamedou Ould Salahi werd geboren in Rosso, Mauritanië, als negende van de twaalf kinderen. Zijn familie verhuisde toen hij nog jong was naar de hoofdstad Nouakchott, waar hij naar school ging en een beurs verdiende om elektrotechniek te studeren aan de Gerhard-Mercator Universiteit in Duisburg, Duitsland. In 2001 woonde en werkte hij in zijn thuisland Mauritanië toen hij werd vastgehouden en uitgeleverd aan Jordanië, waar hij een beproeving begon die hij zou navertellen in zijn internationale bestseller Guantánamo Diary .
Het boek, dat hij schreef in zijn isoleercel in het detentiekamp in Guantánamo Bay, Cuba, bleef bijna acht jaar geclassificeerd en werd uiteindelijk vrijgegeven, met aanzienlijke bewerkingen, in 2013. Het werd voor het eerst gepubliceerd in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk in januari 2015 en is sindsdien in vijfentwintig talen gepubliceerd. Na vijftien jaar detentie werd Mohamedou op 17 oktober 2016 vrijgelaten in Mauritanië. Het jaar daarop publiceerde hij een ‘herstelde editie’ van Guantánamo Diary , waarin hij de correcties van de Amerikaanse regering aanpaste, en in februari 2021 zijn eerste roman The Actual True Story of Ahmed and Zarga, uitgegeven door Ohio University Press.
Sinds januari 2022 is Mohamedou Writer in residence bij NNT/NITE en De Balie, Nederland.
Aanvankelijk werkte Hollander samen met Sylvia Royce aan de zaak, maar Royce trok zich onverwacht terug. Over de redenen lijken Hollander en Slahi niet veel te kunnen zeggen, maar beiden hebben nog altijd contact met haar. ‘Het ging niet zoals in de film,’ licht Hollander toe; in de filmbewerking van Slahi’s dagboek, The Mauritian, van Kevin Macdonald, gaat Royce alleen mee omdat ze Frans spreekt en als tolk moet dienen.
Lees ook:
Hollander legt uit dat de zaken voor veel advocaten in Guatánamo moeilijk vol te houden waren, vanwege een overheersend gevoel van zinloosheid. Zelfs Slahi raadde haar regelmatig aan te stoppen, omdat hij niet wilde dat ze eraan onderdoor zou gaan. Zij zette door omdat ze het ‘moest proberen’, zonder enig idee te hebben of het haar ging lukken. Maar het was de moeilijkste zaak die ze ooit heeft gehad.
Ze was ook een van de eersten die Slahi’s getuigenissen las, die mensenrechtenadvocaat en auteur Larry Siems later bewerkte tot Guantánamo Diary. Vanaf het moment dat hij een advocaat kreeg toegewezen, mocht Slahi gebruikmaken van pen en papier, dat hij voor die tijd stiekem bemachtigde. Hij schreef alles in één stroom op, in een mengeling van Arabisch, Frans, Duits en een beetje Engels, wat resulteerde in een getuigenis van 160 pagina’s. Aanvankelijk mocht Hollander de papieren niet meenemen uit de kamer waar ze bewaard werden, maar na enkele maanden kreeg ze zijn hele verhaal te lezen.
Lees ook:
Irrationeel systeem
Op de vraag of wat ze las haar vertrouwen in het Amerikaanse rechtssysteem heeft ondermijnd, antwoordt Hollander ontkennend. Ze had er al geen vertrouwen in. Het was dan ook nooit haar bedoeling geweest om advocaat te worden, maar bepaalde keuzes binnen haar studie leidde haar in die richting en binnen de rechten vond ze de functie van strafrechtadvocaat de enige waarmee ze verschil kon maken.
De gang van zaken in Guantánamo in het algemeen en Slahi’s zaak in het bijzonder bevestigde vooral hoe irrationeel het systeem in elkaar zit. Er lijkt simpelweg niet over te zijn nagedacht, benadrukt Hollander. De initiatiefnemers – Hollander noemt in het bijzonder Alberto Gonzales, raadsman van het Witte Huis, en voormalig vicepresident Dick Cheney – ‘Bush was vooral een meeloper’ – bedachten simpelweg een plan om degenen die voor hen het gevaar voor Amerika symboliseerden weg te zetten. Ze hadden niet gedacht dat ooit een advocaat voet op het eiland zou zetten en dachten dat ze boven de wet konden opereren.
Er zitten nog steeds zesendertig mensen vast in Guantánamo Bay
En nog altijd slagen ze daar tot op zekere hoogte in: er zitten nog steeds zesendertig mensen vast, waarvan twintig, net als Slahi al tien jaar voor zijn vrijlating, ‘bijna vrij’ zijn. Een van deze gevangenen wordt momenteel door haar vertegenwoordigd, maar dat gaat om een heel andere zaak, vertelt Hollander, waarvoor ze het eiland niet hoeft te bezoeken. En dat is ze dan ook ‘nooit meer’ van plan.
We vragen Hollander of ze, net als Jodie Foster die haar speelt in de film, heeft getwijfeld aan Slahi’s onschuld. ‘Dat maakt haar niet uit,’ antwoordt Holllander in eerste instantie ontwijkend. Het is niet belangrijk of hij onschuldig is. Hij zit ten onrechte gevangen, daar ging het haar om. Iedereen, of hij schuldig is of niet, moet altijd recht hebben op een advocaat en op een eerlijk proces, dat is waar het om gaat.
‘De echte Hollander is wel veel liever dan hoe Foster haar speelt’
Bovendien is het in eerste instantie niet de vraag of een advocaat haar cliënt vertrouwt. Het gaat erom of de cliënt de advocaat vertrouwt. Het is haar taak dat vertrouwen te schenken, de ruimte te geven, duidelijk te maken dat ze niet zal oordelen. ‘Niks van wat je me gaat vertellen heb ik niet gehoord,’ geeft ze daarom altijd aan haar cliënten mee. In het geval van Slahi was de situatie omgekeerd. Hollander ontdekte dat zij degene was die Slahi moest leren vertrouwen, en kwam er gaandeweg achter dat er simpelweg niets op te biechten viel. Vanaf het begin had hij haar de waarheid verteld.
Vindt Hollander dat ze door Foster goed vertegenwoordigd is in de film? Ze zegt dat ze blij was met het resultaat, en enthousiast is over de film en het acteerwerk. ‘Maar de echte Hollander is wel veel liever dan hoe Foster haar speelt.’
Interview door Laura Weeda en Maud Wiersma
Kijk hier de avond in De Balie terug met Hollander en Slahi.
Kijk hier het gesprek in De Balie terug tussen Slahi en Larry Siems en hier de avond met Slahi en Kevin Macdonald.
Hier leest u het opmerkelijke en door de Press Prize bekroonde verhaal terug over Slahi en zijn folteraar mister X.
