China telt duizenden Navalny’s maar niemand mag van hun bestaan weten

Er zijn in China geen dissidenten die zich zo publiekelijk profileren als Aleksej Navalny deed in Rusland. De regering heeft veel critici, maar zorgt ervoor dat ze stuk voor stuk verdwijnen, aldus de Chinese journalist Li Yuang.

Na het zien van Navalny, de documentaire over de Russische oppositieleider Aleksej Navalny, stuurde een Chinese zakenvrouw me een berichtje: ‘Ren Zhiqiang is de Navalny van China.’ Ze had het over de gepensioneerde vastgoedmagnaat die tot achttien jaar gevangenisstraf werd veroordeeld omdat hij kritiek had geuit op de Chinese leider Xi Jinping.

Na de tragische dood van Navalny deze maand postte een jonge dissident die in Duitsland woont het volgende bericht op X: ‘Leraar Li komt het dichtst in de buurt van de Chinese versie van Navalny.’ Hij verwees naar de rebelse influencer die bekendstaat als Leraar Li, een jonge kunstenaar die sociale media gebruikte om informatie te delen over protesten in China en die nu voor zijn leven vreest.

Er zijn er nog meer: Liu Xiaobo, een Nobelprijswinnaar die in 2017 in gevangenschap stierf, en Xu Zhiyong, de rechtsgeleerde die veertien jaar gevangenisstraf uitzit op beschuldiging van ondermijning.

Geen oppositie

Het trieste feit is dat er geen Chinees equivalent van Navalny is omdat er geen oppositiepartij in China is, en dus ook geen oppositieleider. En dat is niet omdat men het niet geprobeerd heeft. Veel moedige Chinezen hebben zich verzet tegen de machtigste autoritaire regering ter wereld. Sinds 2000 heeft de humanitaire non-profitorganisatie Duihua de gevallen van 48.699 politieke gevangenen in China bijgehouden, waarvan er nu 7371 in hechtenis zijn. Geen van hen heeft het soort naamsbekendheid onder het Chinese publiek dat Navalny in Rusland had.

Onder president Vladimir Poetin is Rusland zeer intolerant tegenover afwijkende meningen. Poetin zet zijn critici gevangen en maakt jacht op hen, zelfs als ze in ballingschap zitten. In China zouden Navalny’s tegenhangers zich niet prominent kunnen profileren. Ze zouden het zwijgen al zijn opgelegd en al gevangen zijn genomen lang voordat ze bij het grote publiek bekend zouden worden.
‘Kun je je voorstellen dat de Volksrepubliek China bekende politieke gevangenen de voortdurende toegang geeft die Navalny direct en indirect tot de publieke opinie had?’ schreef Jerome Cohen, een gepensioneerde hoogleraar rechten aan de New York University, op X, waarbij hij de volledige naam van China, de Volksrepubliek China, vermeldde.

Dat was wat leden van de Chinese dissidentengemeenschap dachten toen ze het nieuws over de dood van Navalny met verdriet en afschuw bekeken. Zijn dood was tragisch en zijn leven heroïsch. Maar ze vonden het moeilijk om de onthulling te verwerken dat hij vanuit de gevangenis honderden handgeschreven brieven kon versturen. Mensen schreven hem, waarbij ze veertig cent per pagina betaalden, en ontvingen scans van zijn antwoorden. Een link naar een video van hem achter de tralies tijdens zijn laatste verschijning voor de rechtbank werd online gezet.

De meeste namen van Chinese politiek gevangenen worden online gecensureerd

‘Ondanks de steeds zwaardere omstandigheden, waaronder herhaalde perioden in eenzame opsluiting’, schreef mijn collega Anton Trojanowski, ‘bleef hij aanwezig op sociale media, terwijl leden van zijn team vanuit hun ballingschap doorgingen met het publiceren van onderzoeken naar de corrupte elite van Rusland.’

Niets van dat alles zou mogelijk zijn in China. De meeste namen van Chinese politiek gevangenen worden online gecensureerd. Eenmaal gearresteerd wordt er nooit meer iets van ze vernomen. Niemand kan hen bezoeken behalve hun directe familieleden en hun advocaten, hoewel ook dat niet gegarandeerd is. In China kunnen politiek gevangenen niet corresponderen met de buitenwereld en worden ze achtergelaten om achter de tralies weg te rotten, zelfs als ze kampen met gezondheidsproblemen – reden dat Liu, winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede, in gevangenschap stierf aan leverkanker in een vergevorderd stadium.

Sommige mensen noemen de gepensioneerde vastgoedmagnaat Ren ‘de Navalny van China’. Ooit had hij waarschijnlijk het hoogste publieke profiel onder de Chinese politiek gevangenen. Hij was op sociale media met bijna 38 miljoen volgers een van de invloedrijkste bloggers van het land. In 2016 werd zijn Weibo-account verwijderd nadat hij kritiek had geuit op de verklaring van Xi dat alle Chinese nieuwsmedia de partij moesten dienen.

Toen ik vorig jaar in een gesprek met een jonge Chinese man zijn naam noemde, keek hij me verdwaasd aan. Hij was vijftien toen Ren het zwijgen werd opgelegd en had geen idee wie hij was. Ik ken Ren sinds 2010. Maar sinds zijn arrestatie in maart 2020 heb ik geen rechtstreekse communicatie meer met hem gehad. Zijn vrienden ook niet. Niemand van ons heeft kennis uit eerste hand van zijn leven in de gevangenis.

Enkele dagen voor zijn arrestatie vertelde Ren me dat hij een afspraak had voor een biopsie vanwege een vermoeden van prostaatkanker. Al maanden hoor ik van mensen die contact hebben met zijn familie dat hij geen goede behandeling krijgt voor zijn prostaataandoeningen en dat hij tientallen keren per nacht uit bed moet om naar het toilet te gaan. Ik kan geen contact opnemen met leden van zijn familie aangezien spreken met buitenlandse media hen in de problemen kan brengen.

Gao Zhisheng was een mensenrechtenadvocaat die jarenlang in de gevangenis zat, gemarteld werd en vervolgens in 2017 verdween. Zijn familie heeft sindsdien niets meer van hem vernomen. Niemand weet waar hij is en zelfs niet of hij nog leeft. Slechts weinig Chinezen kennen ondertussen nog zijn naam.

Veenbrand

‘Het gebeurt regelmatig dat ze verdwijnen’, schreef Guo Yushan, een activist die de advocaat Chen Guangcheng in 2012 hielp asiel aan te vragen in de Verenigde Staten. ‘Het systeem wil ze uitroeien, ze worden gemeden en geweerd door het merendeel van de samenleving, ze worden vergeten door het publiek,’ zei hij. ‘En vaak geldt: hoe grondiger hun verzet, hoe grondiger hun verdwijning.’

Guo schreef deze woorden in 2013, het eerste jaar van Xi’s bewind, voor een organisatie die financiële hulp bood aan families van politiek gevangenen. Dergelijke programma’s zouden vandaag de dag ondenkbaar zijn in China. Guo zelf verdween uit de openbaarheid nadat hij in 2015 werd vrijgelaten na bijna een jaar gevangenschap.

In een maatschappij die zo streng gecontroleerd wordt als China onder Xi, is het onmogelijk voor iemand om het soort invloed te hebben dat Navalny had. De grootste angst van de Communistische Partij zijn organisaties en individuen die haar heerschappij in twijfel zouden kunnen trekken. Daarom houdt ze niet van religieuze groepen of niet-gouvernementele organisaties. Ze is bang voor ondernemers van wie ze denkt dat ze de financiële macht en organisatorische vaardigheden hebben om een bedreiging te vormen voor de partij. Ze blust elke vonk die zou kunnen uitgroeien tot een veenbrand.

Op dit moment lijkt ze geobsedeerd te zijn door Leraar Li, een influencer op social media met een kat als avatar. Li Ying is een schilder die in 2022 zijn Twitteraccount veranderde in een nieuwskanaal die het Chinese publiek informeert over nieuws dat het niet te horen krijgt van de zwaar gecensureerde media en het internet. Deze week riep hij zijn volgers in China op hem niet te volgen, omdat de politie een aantal van hen aan de tand voelde. Binnen één dag daalde het aantal volgers van 1,6 miljoen naar 1,4 miljoen.

Li, die in Milaan woont, vertelde me vorig jaar dat hij zich mentaal aan het voorbereiden was op de mogelijkheid dat hij zal worden vermoord.

De Russische en Chinese politiek gevangenen delen de droom dat hun landen democratisch en vrij zullen worden

Rusland heeft van China geleerd hoe het controle kan uitoefenen over zijn bevolking in het tijdperk van de sociale media. Sinds de inval in Oekraïne twee jaar geleden heeft Rusland de meeste belangrijke westerse platforms geblokkeerd, behalve YouTube. Nu Navalny, de meest prominente oppositieleider,  dood is, kan het voor andere oppositieleiders, die meestal in ballingschap leven, moeilijk worden om net als hij een nationale aanhang op te bouwen.

Ongeacht de verschillende vormen van autoritarisme waar ze mee te maken hebben, delen de Russische en Chinese politiek gevangenen de droom dat hun landen niet gedoemd zijn maar democratisch en vrij zullen worden. Het zijn allemaal Navalny’s.

Navalny koos ervoor terug te keren naar Rusland, ook al wist hij dat hij gearresteerd zou worden. Xu Zhiyong, de rechtsgeleerde die veertien jaar in de gevangenis zit, maakte een soortgelijke keuze.

In 2013 schreef hij in een essay dat hij moest kiezen tussen thuis en de gevangenis en dat hij voor het laatste koos. Het was een pijnlijke keuze voor hem, maar hij vond dat hij niet anders kon dan deze beslissing nemen. Na zijn vrijlating uit de gevangenis in 2017, zei hij bereid te zijn weer terug te keren.
‘Jarenlang’, schreef hij op 1 januari 2020, ‘heb ik erover nagedacht wat waardevoller zou zijn voor mijn land: binnen of buiten de gevangenis blijven.’

Een maand later werd hij opnieuw gearresteerd.