Een leven als rivale. De voor- en nadelen van polygamie volgens vrouwen (en mannen)

» Hier leest u dit verhaal op Blendle

Soeverein zit ze op de bank. Als een koningin. Aan haar voeten zijn assistenten druk in de weer met het verleggen van kabels, de lichtman trapt op de tenen van de geluidsman. Een visagiste penseelt poeder op het slanke gezichtje van Khalima Gadji. Nog even en de actrice zal veranderd zijn in de mooie Marème, op de bank in bijzijn van haar tante instorten en snikken: ‘Ik ben doodmoe. Een pasgetrouwde vrouw zou toch gelukkig moeten zijn.’ De dertigjarige Gadji speelt de hoofdrol in de televisieserie ‘Maîtresse van een
getrouwde man’. Als tweede vrouw lijdt Marème onder haar huwelijk dat ze delen moet met een derde. Afleveringen lang beklaagt ze haar lot.

Maar de echte Khalima Gadji glimlacht. Haar wimpers bewegen als vlinders omhoog. ‘Als ik een man had, zou ik hem aansporen er een tweede vrouw bij te nemen. Dat heb ik liever dan dat hij zich links en rechts afgeeft met anderen,’ vertelt ze ons op de filmset in de Senegalese hoofdstad Dakar. Je mag als vrouw niet egoïstisch zijn, maar zij kan nu eenmaal niet alle behoeftes van een man vervullen: ‘Ik ben geen huisvrouw. Ik werk, ik reis, ik verdien mijn eigen geld, mijn artisticiteit is belangrijk voor me. Mijn lichaam is er niet voor gemaakt om vijf of zes kinderen te krijgen.’ Die moet haar aanstaande maar liever bij een andere vrouw zoeken.

‘Mijn welbevinden is niet afhankelijk van een man,’ zegt Khalima Gadji. ‘Ik heb een dochter, ik duik en boks, ik wil toneellessen geven en parachutespringen leren.’ Gadji ziet polygamie als een huwelijksvorm die haar onafhankelijkheid schenkt – een prima keuze voor de moderne vrouw.

Polygamie is een sociaal contract waarin de seksualiteit, de status en de ouderdomsverzorging van de man centraal staat

Maar voor de filmfiguur die zij speelt is het een drama. In de serie wordt het leed dat polygamie zou veroorzaken breed uitgemeten. In Senegal is Marème geliefd en gehaat. De vrouwen die kijken leven als voetbalsupporters met ze mee, ze kiezen partij voor eerste vrouw Lalla of ze zijn voor Marème. Binnen 24 uur wordt een aflevering op YouTube ruim 1 miljoen maal bekeken. Het verhaal is dan ook uit het leven gegrepen: in het land op de meest westelijke punt van het Afrikaanse continent leeft meer dan een derde van de gehuwden in polygamie; 95 procent van de 16 miljoen Senegalezen is moslim.

De makers van de serie hebben hun karakters gebaseerd op verslagen van psychologen. Zo krijgen de verhalen een hoog realiteitsgehalte: Marème wordt verliefd op een getrouwde man die haar tot tweede vrouw neemt. Maar het huwelijk brengt haar geen geluk: de eerste vrouw van haar echtgenoot komt door haar rivale in een depressie terecht en belandt in de psychiatrie. Marème krijgt haar man, die last heeft van een slecht geweten, nauwelijks nog te zien en als dat wel zo is, maken ze ruzie.

Het verhaal maakt islamitische organisaties woedend.

Jamra, een organisatie die zich als doel gesteld heeft ‘sociale plagen’ te bestrijden, betitelt de serie als pornografie. De zedenmeesters winden zich vooral op over een scène waarin Marème op haar kruis wijst en zegt: ‘Dat is van mij en ik geef het aan wie ik wil.’

Toen ik twee jaar terug naar Senegal verhuisde, vroeg ik me vaak af waarom vrouwen eigenlijk zouden instemmen met polygamie. Polygamie is een sociaal contract waarin de seksualiteit, de status en de ouderdomsverzorging van de man centraal staat. Het is een uitingsvorm van een patriarchale cultuur. In mijn beleving paste zoiets absoluut niet bij de sterke, zelfbewuste vrouwen die ik hier overal tegenkwam. Op het eerste gezicht komt Senegal liberaler over dan andere, bijvoorbeeld Noord-Afrikaanse moslimlanden. Vrouwen zijn in het economische en politieke leven zeer aanwezig. Veel van hen dragen een hoofddoek, en ook velen kleden zich sexy.

Begerenswaardigheid is een wapen in de strijd om de gunst van de echtgenoot. Want vrouwen in polygame huwelijken voelen, zo zeggen ze zelf, vaak de druk om hun rivale te overtroeven. Ze gebruiken toverzalfjes en -poeders en nemen wanneer de onzekerheid groeit soms zelfs hun toevlucht tot vervloekingen van professionele heksen. Ik vroeg me af wie er in een polygaam huwelijk het meest te lijden heeft en wie er juist van profiteert. Of het mannen voor alleen maar voordelen heeft. En of het sterke vrouwen zoals actrice Khalima Gadji ook echt vrijheid kan schenken.

Familierecht

Wetenschappers voorzagen in de jaren zestig van de vorige eeuw dat er in Senegal spoedig een einde zou komen aan polygamie: meer vrouwen genoten een goede schoolopleiding, veel mensen trokken als gevolg hiervan naar de stad en westelijke waarden wonnen aan betekenis. Senegals eerste president, Léopold Senghor, had na de onafhankelijkheid van zijn land in 1960 de polygamie het liefst afgeschaft. Het verschijnsel viel voor hem, schrijver en katholiek, moeilijk te verenigen met een moderne staat. Hij verbood zijn ministers polygaam te leven. Maar zijn ideeën vonden geen ingang. Het in 1972 door het parlement aangenomen familierecht combineert seculiere elementen met de traditionele islamitische rechtsopvattingen van de Wolof, de grootste etnische groep van het land. En hoewel het familierecht aanleiding geeft tot heftige debatten tussen ultrareligieuzen en feministen, zijn er geen serieuze pogingen gedaan om de polygamie af te schaffen – ook al is dankzij pariteitswetgeving 42 procent van de volksvertegenwoordigers vrouw.

In Senegal moet een paar dat wil trouwen bij de burgerlijke stand aangeven of het mono- dan wel polygaam wil leven. Als de partners daarover van mening verschillen, wordt het huwelijk niet voltrokken. Maar als de vrouw eenmaal met polygamie heeft ingestemd, kan ze geen bezwaar meer maken wanneer de man een tweede, derde of vierde vrouw neemt.

‘Trouw met hoeveel vrouwen je goeddunkt, twee, drie of vier. Maar als jullie vrezen onrechtvaardig te handelen, dan (maar) één’, zou de profeet hebben gezegd.

Van de gehuwden in Senegal leeft 35,2 procent polygaam. Internationaal gezien is dit een heel hoog percentage. Hoewel polygamie in veel moslimstaten is toegestaan, leeft hooguit vijf procent van de gehuwden in Noord-Afrika, de Arabische landen of Zuidoost-Azië polygaam. In West-Afrika komt polygamie daarentegen veel voor. Polygamie is hier veel ouder dan de islam, die haar alleen legitimeerde en het aantal toegestane vrouwen tot vier beperkte.

Anders dan de wetenschappers voorzagen, liep de polygamie in Senegal niet heel sterk terug. Leefden in 1976 bijna 52 procent van de vrouwen in polygamie, tegenwoordig is het nog altijd 44 procent.

‘Als je tweede vrouw bent, heb je in elk geval een beetje vrijheid’

Ik had verwacht dat een keuze voor polygamie vooral gemaakt zou worden door vrouwen met problemen op de huwelijksmarkt: arme, laagopgeleide vrouwen op het platteland, weduwen en gescheiden vrouwen. Maar tot mijn grote verrassing zeiden ook vriendinnen dat ze zich konden voorstellen dat ze iemands tweede vrouw zouden worden. Jonge, hoogopgeleide moderne vrouwen met een goede baan die zichzelf als geëmancipeerd beschouwen. Zoals de 28-jarige marketingexpert Codou Sène. Knap, slim en gewild. ‘Bij ons verwacht een man dat je de hele dag door voor hem zorgt,’ zegt ze. ‘Als je tweede vrouw bent, heb je in elk geval een beetje vrijheid.’ In de volksverbeelding is de tweede vrouw de jongste en de meest geliefde (al is dat zeker niet altijd het geval), een derde of vierde vrouw kunnen zich maar weinig mannen veroorloven.

Statistische gegevens bevestigen die indruk: juist vrouwen van wie wetenschappers dit het minst verwacht hadden, kiezen voor polygamie. Hoewel naar de huwelijksvoorkeur van ongehuwden geen onderzoek is gedaan, is polygamie volgens het Nationaal Bureau voor Statistiek en Demografie vooral op het platteland gebruikelijk en gaat het in Dakar maar om een aandeel van 26,4 procent. Bijna de helft van de vrouwen zonder schoolopleiding is polygaam gehuwd, maar ook bijna een kwart van de vrouwen met een hoger opleidingsniveau.

Zelfhulpgroep

Ongeveer een jaar geleden voegde een vriendin mij toe aan een whatsappgroep die als naam ‘astuces entre femmes’ heeft, ‘vrouwenzaken’. Ongeveer honderd vrouwen wisselen hier van gedachten over keuken, schoonheid, gevoelens, seksualiteit. Mijn vriendin vertelde dat er veel van zulke groepen bestaan. Elke dag kwamen er honderden berichten binnen, mijn telefoon zoemde constant. Mij volkomen onbekende vrouwen schetsten hun intiemste problemen, anderen kwamen met advies. De onderwerpen vormden een kleurrijk mozaïek van wellness, beauty, verleiding, religie, levenswijsheden, natuurcosmetica en magie. De meeste vrouwen in deze chatgroep leken betaald werk te doen, er zaten singles bij, zowel polygaam als monogaam gehuwden, gescheiden vrouwen en maîtresses, moslims en christenen. Een zelfhulpgroep binnen een cultuur waarin maar een enkeling naar een therapeut stapt.

Toch hadden alle conversaties één ding gemeen: de angst voor een andere vrouw. Soms leek die angst gegrond. Soms was het alleen een spookbeeld. Ontrouw van de man leek voor de vrouwen een vaststaand feit, even onvermijdelijk als natuurgeweld. De meeste adviezen waren gericht op het toch nog afwenden van het onvermijdelijke. Leg een rauw ei op straat en laat er een auto overheen rijden – hij zal geen ander nemen. Trek elke dag een anderskleurige slip aan. Bleek je huid, lak je nagels. Neem een mentholbonbon voor je hem oraal bevredigt. Negeer de eerste, tweede, derde minnares. Glimlach. Het klonk alsof de man een kostbaar kleinood was en zijn genegenheid zo breekbaar als een rauw ei. Als hij de deur uitging was er altijd een kans dat hij gegrepen zou worden door een van die andere perfect opgemaakte, verleidelijke vrouwen. Om het vol te kunnen houden, roepen de vrouwen soms de hulp in van een professional.

Boro is een leuk stadje aan zee. Het zand knarst onder de voeten, passanten slenteren voorbij, niemand lijkt haast te hebben. Twee vrouwen met hoofddoek gaan een huis binnen dat vrijwel elke vrouw hier kent. De echtgenotes van de burgemeester en de imam, vroedvrouwen en ziekenverzorgsters, allemaal zijn ze klant bij Kadia Dia. Want haar vak is ‘verleiden’.

Elke maand reist Dia naar Dakar om haar waar uit te zoeken. Daar kun je een poeder kopen dat het achterwerk ronder en de borsten groter moet maken, liefdesbaden, negligés, parfum in halve-literflessen met een sproeikop zoals we die van ruitenreinigers kennen.

Soms nemen moeders hun dochters mee om hen door Dia te laten onderwijzen in het jongué, de Senegalese kunst van het verleiden. Onderdeel daarvan is het talent om zachtjes met de heupen te wiegen. Om zowel een deugdzame moslima als een opwindende vrouw te zijn. En om zelfbeheersing te betrachten. ‘Ook al lijdt je nog zoveel, laat je rivale nooit merken dat je je bedreigd voelt,’ adviseert Dia haar klanten.

De 38-jarige Dia is een zachte, moederlijke vrouw. Haar rondingen draagt ze gracieus, een schoonheidsideaal dat in Senegal diriyanké wordt genoemd. De klanten laten zich op het bed vallen dat tevens dienstdoet als toonbank. Ze lachen en praten honderduit terwijl Kadia Dia hun haar schatten toont. Ze voelen aan stoffen die de vormen geflatteerd doen uitkomen, ruiken aan parfums die een man het hoofd op hol moeten brengen. Ze laten de binbins door hun handen glijden, bonte parelkettingen die vrouwen rond hun heupen dragen om met het geklik daarvan hun minnaars te hypnotiseren. Ze beoordelen wortels die, verwerkt tot thee, de vagina zouden vernauwen en in combinatie met een toverspreuk een man in liefde moeten doen ontvlammen.

Op haar beddenlaken staat geschreven ‘Mon roi, mon amour’, ‘mijn koning, mijn liefde’. Erboven hangt de foto van de man die Dia deelt met een ander. Evenals de meeste van haar klanten leeft zij in polygamie. ‘Als je niet de enige vrouw van je man bent, durf je hem nooit zonder het hele verleidingsprogramma te ontvangen. We concurreren immers altijd om zijn gunst.’

Een van Dia’s klanten mist een stukje van haar neus; het is er in een vlaag van jaloezie door een rivale afgebeten

Als Dia haar blik vanuit haar venster over de kleine binnenplaats laat gaan, kijkt ze direct uit op het raam van haar rivale, de tweede vrouw van haar echtgenoot. ‘Die rivaliteit beslaat elk aspect van het leven,’ vertelt ze. Wie is er mooier, wie kookt beter, wie heeft de meest succesvolle kinderen? Wie geniet de voorkeur van de extended family? ‘Je bent getrouwd met de complete familie van je man en er wordt voortdurend op je gelet. Je moet voor iedereen aardig zijn, zelfs voor de schapen en de kippen. Geef je ze niet genoeg te eten, dan is het onmiddellijk: jij bent een slechte vrouw.’

Er bestaat geen onderzoek naar de mentale instelling van polygaam gehuwde vrouwen. De drie vrouwen op het bed zeggen allemaal dat de constante concurrentie hen op de zenuwen werkt. Veel anderen bevestigen dat. Sommigen haten polygamie. Een van Dia’s klanten mist een stukje van haar neus; het is er in een vlaag van jaloezie door een rivale afgebeten. De kranten berichten voortdurend over geweldsexcessen. De pijnen van een weggejaagde eerste vrouw zijn vereeuwigd door Mariama Bâ in haar briefroman Une si longue lettre (‘Zo’n lange brief’), een klassieker in de Senegalese literatuur. ‘Vrouwen lijden in polygame huwelijken vaak onder permanente angstsituaties,’ vertelt psycholoog Pape Ladické Diouf, die de makers van de serie Maîtresse van een gehuwde man heeft geadviseerd. ‘Velen verkeren in een situatie van onzekerheid over hun relatie. Ze leven in voortdurende angst dat ze door hun rivales worden behekst.’ Ook hierover ontbreekt onderzoek. Wel zeggen twee heksen bij wie ik informeer dat polygame vrouwen hun belangrijkste klanten zijn. ‘Wie niet de favoriet van haar man is, lijdt vaak onder seksuele frustratie’, zegt Diouf.

Maar weinig vrouwen lijken deze constante mededinging inspirerend te vinden. De dertigjarige Awa Sow is daar een van. In het stadje Rufisque neemt ze me mee naar een onafgebouwd huis. Niets aan de buitenkant verraadt dat het verleidingspaleis dat zich openbaart zodra ze de deur naar haar kamer ontsluit. Rode, gele, groene en blauwe lantaarns verlichten een enorm bed, vergulde keramiekzwanen verdringen zich naast een fontein die om de paar seconden spuit. Het blinkt, glanst en schittert, een barnsteenkamer van Chinees plastic.

Sinds haar man vorig jaar na dertien jaar huwelijk een tweede vrouw heeft genomen, zet Awa alles op alles om verleidelijker te worden. ‘Het heeft me getriggered.’ Ze gaat naar de kapper en naar een nagelstudio. Elke week koopt ze een nieuw negligé. Ze zegt dat ze zichzelf nu mooier vindt dan vroeger. En ze spreekt een zin uit die zo uit een reclame voor halvarine of bodylotion zou kunnen komen: ‘Ik houd van mijn nieuwe ik.’

‘Begripvolle vrouw’

Maar hoe gaan mannen om met een driehoeksrelatie? Ik leerde in Senegal verschillende mannen kennen van wie ik me moeilijk kon voorstellen dat ze hun vrouw zouden bedriegen en zich een tweede vrouw zouden veroorloven. Andere spraken er juist heel open over. Voor veel vrouwen is ontrouw een vast gegeven.. ‘Vrouwen in Senegal doen er alles voor dat hun man geen tweede neemt,’ vertelde een kennis. ‘Maar al stop je een man in een honingpot, hij zal toch elders op zoek gaan naar suiker.’ Als een man in polygamie leeft, zal elk van zijn vrouwen hem vleien en er alles voor doen om zijn favoriete vrouw te zijn. Hij is een als prins op een zijden bedje.

Rufisque, een stadje even buiten de hoofdstad Dakar. Op de bovenste verdieping van een flat betreedt de veertigjarige Ousmane Ousso de studio van onlinezender Rio TV. De blik reikt ver over een zee van niet gestucte huizen, paard-en-wagens rijden voorbij, plastic flessen dansen over de zandige grond. In de verte glinsteren de torenflatgevels van de hoofdstad. Als altijd draagt Ousso een wit gewaad. Aan zijn vingers prijken dikke ringen, om zijn pols een gouden horloge met diverse wijzerplaten. Alleen als je vlak naast hem staat kun je zien dat sommige van die wijzers stuk zijn. Ousso is zanger van religieuze liederen, hij looft de schoonheid van Allah en van de koran. Diverse keren per week spreekt hij bij Rio TV over godsvruchtig leven. Vandaag zal hij het huwelijk behandelen.

Hij stopt een mentholbonbon in zijn mond en zet de soundtrack in: ‘Allah, Allah, Allah.’ En dan steekt hij van wal. Donderend, vermanend, vleiend. De man, zo zegt Ousmane Ousso, dient alle kosten voor zijn rekening te nemen en de vrouw seksueel te bevredigen. In ruil daarvoor moet de vrouw, zo onderwijst hij, geen problemen maken. ‘Geen scènes. Als ze naar buiten gaat moet ze hem toestemming vragen. Ze moet hem niet controleren, ook niet wat hij doet.’

Zo’n vrouw, zegt hij later, is een ‘begripvolle vrouw’. En daarmee bedoelt hij ‘een onderdanige vrouw’. Zoals de Senegalese heilige Mame Diarra die van haar man een stok in de hand gedrukt kreeg. ‘Hou vast,’ had haar echtgenoot gezegd en toen hij de volgende ochtend na een nacht waarin het veel geregend had, opstond en naar buiten keek, stond zijn vrouw daar nog altijd met die stok in haar hand. ‘Waarom sta je daar?’ vroeg hij. En zij antwoordde: ‘Omdat jij het mij opgedragen hebt.’ Een vrouw, zegt Ousso, moet doen wat haar man haar opdraagt, ‘om Gods gunst te behouden en financieel voordeel te hebben’.

De man, dient alle kosten voor zijn rekening te nemen en de vrouw seksueel te bevredigen. In ruil daarvoor moet de vrouw geen problemen maken

Lange tijd hebben etnologen zich afgevraagd waarom polygamie juist in West-Afrika zo wijdverbreid kon raken. De meeste denken dat het voortkomt uit een arbeidsintensieve vorm van landbouw, waarbij veel familie ook veel arbeidskracht betekent – en vrouwen het meeste werk doen. Polygamie was voor de man een goede deal. Hij kon er politieke en sociale allianties door smeden en zoveel mogelijk nakomelingen krijgen. En het hebben van meer dan één vrouw verschafte hem aanzien.

Toen de eerste Europeanen in West-Afrika arriveerden, waren ze ontsteld over deze polygamie. Missionarissen probeerden het verschijnsel uit te roeien. In Senegal liep de assimilatiepolitiek van de Franse koloniale machthebbers stuk, omdat er te weinig mensen waren en te weinig geld. Ze streefden indirecte macht na en maakten daarvoor gebruik van de moslimbroederschappen. De geestelijken gaven de bevelen door van de Fransen, terwijl deze hen in ruil daarvoor lieten delen in de opbrengsten van de koloniale economie en hun verregaande culturele en religieuze autonomie toestonden – waaronder polygamie.

Anders dan veel mannen beweren, is polygamie in Senegal niet het gevolg van een vrouwenoverschot – er komen ongeveer net zoveel meisjes als jongens ter wereld. Polygamie bestaat er vooral omdat oudere mannen graag met jongere vrouwen trouwen. Doordat de bevolking snel groeit wonen er meer jonge dan oude mensen, en dus hebben oudere mannen die een jonge vrouw trouwen meer keus. Een polygame samenleving kan alleen functioneren als vrouwen zo vroeg mogelijk trouwen en als ze scheiden of weduwen worden snel een nieuwe echtgenoot zoeken. Want hoe succesvol een vrouw in haar beroep ook mag zijn, in de ogen van de mensen verwerft ze pas door haar huwelijk prestige. In het Wolof, de meest gesproken taal in Senegal, betekent het woord ‘gescheiden’ ook ‘prostitué’. Of het nu op de radio of op de tv is, thuis of op straat, altijd krijgt een ongebonden vrouw weer te horen dat ze eindelijk eens moet trouwen.

Kon een man vroeger van het werk van zijn vrouwen en kinderen profiteren, tegenwoordig moet hij hen onderhouden. Vooral in de steden is dat een dure aangelegenheid. Een veeleisende vrouw uit de stad weigert vaak een huis met haar rivale te delen. Een eigen appartement voor elke vrouw, materiële verzorging van de kinderen, dat kost in een land waarin het gemiddelde jaarsalaris op 1300 euro ligt, een vermogen. Daarom vinden polygame mannen van zichzelf dat zij blijk geven van verantwoordelijkheid. Houden mannen in het Westen er dan geen minnaressen op na? vragen ze. Hebben die soms geen buitenechtelijke kinderen bij hen verwekt? Wij, zo zeggen velen, zorgen in elk geval fatsoenlijk voor onze vrouwen en kinderen.

Bij de burgerlijke stand kiezen voor monogamie, is ‘een teken van zwakte’, zegt Ousso. Iets waarmee de familie de spot zal kunnen drijven. Sommige mannen kiezen voor polygamie terwijl ze het liefst maar één vrouw zouden willen trouwen. Maar ze zijn bang dat die met hen zal sollen. Polygamie kan ook een drukmiddel zijn als de eerste vrouw zich niet gedraagt zoals je zou willen. Maar wat als de tweede ook niet doet wat je wilt?

Bij de Burgerlijke stand kiezen voor monogamie is “een teken van zwakte”

Ousmane Ousso had gisteren ruzie met zijn tweede vrouw, de 39-jarige Amiyel Dia, een zus van Kadia Dia. Amiyel Dia wacht in haar huis. In haar handen houdt ze een papieren zakdoek die ze in steeds kleinere rechthoekjes opvouwt, haar vingers glijden geïrriteerd langs de vouwen alsof ze de zakdoek graag in stukken zou scheuren. Straks zal Ousmane binnenkomen en zal ze de al maanden opgekropte woede in zijn gezicht slingeren. Ze kan zich nog goed herinneren hoe Ousso haar ooit in een bustaxi heeft aangesproken. Hij vroeg hoe laat het was, prees haar teint en kwam vervolgens ter zake. ‘Ik zoek een tweede vrouw want mijn eerste vrouw is slecht.’ Dia bedankte vriendelijk – en trouwde later toch met hem. Maar in de enkele maanden dat haar huwelijk nu duurt, heeft ze hem vrijwel niet gezien. Hoe vaak heeft hij niet beloofd dat hij bij haar zou komen? En zij poetste en kookte, smeerde zich in en maakte zich op. Maar de deur bleef dicht, het eten werd koud, de make-up verliep onder haar tranen. En de volgende dag consulteerde Dia weer een wonderdokter om zich een nieuw wondermiddel te laten voorschrijven. Magische baden, toverspreuken, thee, aftreksels opdat Ousmane zich eindelijk aan haar zou overgeven. Maar het wonder blijft uit. Soms verblijft Ousso drie weken achtereen bij zijn eerste vrouw, de dertigjarige Amicolé Samb, en wanneer hij dan bij haar komt, vertelt Amiya Dia, is hij in een slecht humeur, begint hij om het minste geringste ruzie te maken en gebeurt er ook niks op seksueel vlak. Waarschijnlijk, zo zegt ze, heeft Ousmane haar alleen maar getrouwd om zijn eerste vrouw te disciplineren.‘Ze heeft hem vast behekst,’ zegt ze.

Ousmane komt binnen. Amiyels vingers vouwen steeds driftiger. Ousmane schuift de ene na de andere mentholbonbon in zijn mond terwijl de echtelijke ruzie escaleert. Hij moet zijn vrouwen nu eindelijk eens rechtvaardig behandelen, schreeuwt Dia, zoals de profeet dat van hem verlangt. Ousso brengt ertegen in dat rechtvaardigheid geen gelijkheid betekent; ‘Je geeft vrouwen met een verschillende maat voeten ook niet even grote schoenen.’ Dia pakt Ousso’s smartphone om zijn Facebook-account te verwijderen. Ze dreigt met scheiden, hij stormt de deur uit.

Een dag later is Amiyel de hele scheiding weer vergeten. Ze zegt dat ze van Ousmane houdt en een kind wil. En wat zullen de mensen wel niet zeggen van een vrouw die tweemaal gescheiden is? En dus bezoekt ze de tachtigjarige wonderdokter Haruna Sow en laat zich een magische liefdesheupband voorschrijven. Ze belt haar zus Kadia op en bestelt nieuwe verleidingswapens.

Ondertussen loopt Ousmane Ousso naar zijn eerste vrouw Amicolé, die een kalme zelfverzekerdheid uitstraalt. Ze wacht tot hij weer weg is en dan zegt ze: ‘Onderdanig?’ Ze lacht. ‘De meeste vrouwen zijn dat niet, moderne vrouwen nog het minst.’ Ze kent haar man al veertien jaar; ‘ik zou een boek over hem kunnen schrijven.’ Ze weet dat getrouwde vrouwen hem na zijn optredens briefjes met hun telefoonnummer toesteken. ‘Al trouwt hij drie of vier vrouwen, voor mij verandert er niets. Mijn financiële situatie is stabiel en dat is de hoofdzaak,’ zegt ze. ‘Als de andere vrouw wil spelen, speel ik mee. Rustig en heel geduldig.’ Het klinkt een beetje alsof ze precies hetzelfde zou kunnen zeggen over Ousmane.

Moslimfeministe

Na de uitzending ging Ousso het balkon van de studio op. Hij staarde in de verte en zag er heel moe uit. ‘Met begripvolle vrouwen is geluk in de polygamie bereikbaar. Maar waar vind je tegenwoordig zulke vrouwen nog?’ Hij had gezucht: ‘In plaats daarvan jaloezie, drama, kwaadsprekerij en toverij.’

Er zijn polygaam levende mannen die de vrouwenkeuze strategisch aanpakken (‘de eerste voor het gevoel, de tweede voor haar schoonheid, de derde is een goede zakenvrouw’), andere trouwen vanuit een bepaald verantwoordelijkheidsbesef, bijvoorbeeld om voor een verwante weduwe te zorgen. Sommige zijn simpelweg verliefd. Vaak krijg je te horen: ‘Je moet voor polygamie geboren zijn.’ En dat is zeker niet iedereen.

Psycholoog Pape Ladické Diouf vertelt dat ook mannen in een polygame relatie last kunnen hebben van prestatiedruk. ‘Elke vrouw koestert hoge verwachtingen van het moment dat haar man bij haar komt. Tenslotte heeft zij op hem gewacht. Bij sommigen leidt de stress tot impotentie, wat weer depressie en een laag zelfbeeld tot gevolg kan hebben.’

De 27-jarige rechtenstudente Woppa Diallo, een kleine vrouw met een rustige, vastberaden houding, heeft radicaal besloten om helemaal niet te trouwen. Tenzij het huwelijk beantwoordt aan haar eigen principes. ‘Ik wil geen object zijn en ook niet ondergeschikt.’ Een schoondochter, zo zegt Diallo, moet alles voor haar schoonfamilie doen. ‘Je bent de tuinman, de elektricien, de loodgieter, het manusje van alles.’ Ze heeft een vriend, maar weet nog niet of ze met hem wil trouwen. En omdat Diallo oorspronkelijk uit Matam komt, een heel conservatieve streek aan de grens met Mauritanië, betaalt ze voor haar besluit een hoge prijs. ‘Elke keer als ik naar huis ga, slaat mijn oma haar handen boven haar hoofd ineen. Ze is wanhopig. Mijn tantes zeggen: O wee, zij zal geen kinderen krijgen. Ze wordt oud. Het is voorbij.’ Als je in Matam met vijftien jaar niet getrouwd bent, vertelt Diallo, is dat een schandaal, ‘met 27 is het onoverkomelijk’. De druk is groot, ze moet zich constant rechtvaardigen. Of het nu in de bus is, in een winkel of op de markt, telkens komt de vraag: madame of mademoiselle?

Omdat ze zich door niemand de wet wil laten voorschrijven, financiert Woppa Diallo zelf haar rechtenstudie in Dakar. Ze werkt in een callcenter, aan de kassa, in een restaurant. Ook is ze voorzitter van een ngo die zich bekommert om rechten en onderwijs voor meisjes in Matam. Daar worden meisjes vaak al op twaalfjarige leeftijd uitgehuwelijkt. 87 procent van de vrouwen in deze steek is genitaal verminkt. Voor heel Senegal is dat percentage 25, hoewel deze praktijk sinds 1999 verboden is. ‘Ze zeggen dat een onbesneden vrouw geen goede huisvrouw is. Niet vruchtbaar. Onrein.’ Niemand heeft er problemen mee als een vrouw na de ingreep geen lust meer kan voelen, zegt Diallo. ‘Seks is bij ons in Matam toch al niet voor vrouwen. Er is geen voorspel. Seks is voor de man.’

Ook zij werd toen zij dertien was tegen de wil van haar ouders in besneden. Het heeft haar tot een overtuigd feministe gemaakt. Een moslimfeministe. Ze komt uit een zeer religieuze familie, heeft lange tijd een Koranschool bezocht, ze kan de Koran in het Arabisch lezen en schrijven. ‘In de Koran staat dat de man de vrouw moet beschermen en respecteren,’ zegt ze. Er staat ook te lezen dat de man zijn vrouwen rechtvaardig moet behandelen. ‘Maar welke man kan dat nu?’ Diallo meent daarom dat de Koran eigenlijk tegen polygamie is. ‘De enige fout die wij vrouwen gemaakt hebben, was dat we onszelf niet hebben geïnformeerd. We hebben mannen voor ons de Koran laten lezen. En die hebben ons erin geluisd, ze hebben hem naar hun eigen mening geïnterpreteerd.’ Maar, zegt ze, vrouwen kunnen de samenleving veranderen. En als zij het niet doet, doen andere dat wel. ‘Wij voeden zonen en dochters op. Wij geven vorm aan de toekomst. Dat doen we helemaal alleen.’

Text: Angela Köckritz
Fotos: Christian Bobst

Openingsbeeld: Khalima Gadji en haar medespelers uit de Senegalese hitserie Maîtresse van een getrouwde man. – © Getty