Op dit eiland in Tunesië leven joden, moslims en christenen vreedzaam samen

Elk jaar in mei vindt in Tunesië een uniek en buitengewoon evenement plaats. Het Noord-Afrikaanse land, waar zich de oudste synagoge van Afrika bevindt, viert dan zijn joodse wortels met de bedevaart van La Ghriba, waarbij verschillende religies samenkomen.

Zodra de veerboot de kust nadert, wacht je op Djerba een sereen welkom. Het eiland, voor Tunesiërs de historische thuishaven van de drie grote monotheïstische godsdiensten en de bestemming van een jaarlijkse joodse pelgrimstocht, wordt vaak het ‘eiland der dromen’ genoemd. Er zijn palmbomen zover het oog reikt en overal langs de soms nog rudimentaire wegen zie je Djerba’s kenmerkende huizen of ‘houche’, de kleurrijke kleine winkeltjes van het eiland. Mannen dragen er grijze jebbas-gewaden en vrouwen beskris, malhfas en dhallalas (traditionele strohoeden).

Dit decor wordt aangevuld met tal van ongeëvenaarde details, zoals de geur van de prachtige blauwe zee, de vissers en de her en der verspreid liggende boten, verkopers van boeketten jasmijn, groepjes oude mannen die dammen en vrouwen op motorfietsen. Op dit eiland kom je in aanraking met kleuren, tinten en vormen die soms eenvoudig en minimalistisch zijn, maar nooit saai.

Maar het zijn niet alleen de paradijselijke kusten en de onvergelijkbare zonsondergangen die dit eiland tot een unieke en mooie plek maken; het zijn vooral de mensen. Vandaar dat Djerba niet alleen wordt aanbeden door Tunesiërs, maar door talloze bezoekers van over de hele wereld. Hier zijn de bewoners er in de loop van de geschiedenis namelijk in geslaagd een vreedzame coëxistentie tussen de moslim-, christelijke en joodse gemeenschappen te behouden. En dat is uiterst zeldzaam – niet alleen voor de Arabische regio, ook voor de rest van de wereld.

Joden van Djerba

Vóór de oprichting van Israël in 1948 woonden er meer dan honderdduizend joden in Tunesië, maar met het verstrijken der jaren en na de Arabisch-Israëlische oorlog van 1967 zijn velen vertrokken. Toch herbergt het land een van de grootste joodse gemeenschappen in de MENA-regio [de regio Midden-Oosten en Noord-Afrika], van circa tweeduizend joden, waarvan zo‘n twaalfhonderd op Djerba wonen.

Nog altijd hebben joodse Tunesiërs een belangrijke plek in de samenleving van Djerba. Net als hun niet-joodse buren zijn ze vooral actief in de toerismesector van het eiland.

Djerba heeft één joodse school (Yeshiva), waar zowel seculier als religieus onderwijs wordt gegeven aan vijf- en zesjarigen evenals aan tieners. Als je door de klaslokalen loopt, hoor je de leerlingen discussiëren over verzen uit de Torah, waarbij ze afwisselend spreken in Tunesisch Arabisch en het Hebreeuws van de bijbelse teksten. Op een andere school op het eiland, de lagere school van Souani, krijgen islamitische en joodse leerlingen les in dezelfde klaslokalen. Ze hebben hetzelfde seculiere academische streven en geloven beide in een samenleving waarin verschillende religies harmonieus naast elkaar bestaan.

Ook niet-joodse Tunesiërs nemen deel aan bepaalde tradities van de synagoge

De joodse erfenis van Djerba en de religieuze diversiteit van Tunesië worden elk jaar tijdens de Ghriba-bedevaart getoond. Dit jaarlijkse evenement vond dit jaar plaats van 14 tot 22 mei. Tot de activiteiten behoorden onder andere een bezoek aan de synagoge, liefdadigheidsacties, gebedsdiensten en andere lokale tradities.

Ook niet-joodse Tunesiërs nemen deel aan bepaalde tradities van de synagoge. Lokale vrouwen en bezoekers brengen bijvoorbeeld eieren mee waarop de namen van jonge meisjes uit hun familie staan en laten die in de synagoge achter. Na afloop van de bedevaart worden de eieren teruggebracht naar de jonge meisjes, die ze opeten in de hoop dat hun huwelijkskansen daarmee verbeteren.

Als je naar de synagoge loopt, valt de beveiliging op. Honderden politieagenten, speciale eenheden en pantservoertuigen staan langs de weg en rond het bedevaartsoord opgesteld om een goed verloop van de festiviteiten te garanderen. Alvorens het terrein te betreden, moeten de bezoekers door een scanpoort en worden hun bezittingen grondig doorzocht.

Maar zodra je het veiligheidsapparaat voorbij bent, zie je honderden Tunesische vlaggen en het kenmerkende blauw en wit van de gebouwen.

Kleurrijke pelgrimage

Op de achtergrond klinkt muziek. Er hangt een feestelijke sfeer. Alle betrokkenen, van jong tot oud, hebben hun mooiste kleren aangetrokken. Onder de prachtige zon van een aprilmiddag komen groepen bezoekers bijeen in nette overhemden, kleurrijke jurken en op hoge hakken, hun passen versnellend om een goede plek te bemachtigen in de Oukala (een soort traditionele en goedkope hotels in populaire Tunesische wijken), waar muziek zal worden gemaakt.

‘Mijn moeder heeft nieuwe kleren voor me gekocht voor vandaag. Nu wacht ik op mijn vrienden. Ik heb er heel veel zin in!’ zegt de achtjarige Ishmail met brede lach. Hij is hier met zijn ouders en andere familieleden.

Aanwezigen die vooral gericht zijn op het religieuze aspect van het evenement, begeven zich rechtstreeks naar de synagoge. Ondanks de relatief kleine omvang is het interieur van het gebouw verbluffend mooi. Opvallend is de blauwe kleur van de aardewerken tegels die de vier muren tot aan het plafond bedekken. De ruimte krioelt van de mensen.

Onder de bogen en de eeuwige lampen zitten sommige aanwezigen de Torah te lezen, anderen steken kaarsen aan en spreken, discreet en met gesloten ogen, lang gekoesterde wensen uit.

‘Ik ben hier gekomen om dit ei neer te leggen in naam van mijn alleenstaande nichtje,’ vertelt de zeventigjarige Frans-Tunesische Eliana. ‘Ik weet dat ze er niet echt in gelooft, maar sinds ik klein was, kwam ik al naar deze synagoge en zag ik mijn moeder en mijn tantes dit doen. Het maakt deel uit van onze geschiedenis en onze identiteit, en zo houd ik het erfgoed in leven.’

Tragische aanslagen

Deze jaarlijkse bedevaart is niet alleen belangrijk voor de plaatselijke gemeenschap, maar voor het hele land, zowel in economisch opzicht, doordat de toeristische sector van het eiland nieuw leven wordt ingeblazen, als in politiek opzicht, omdat ze bijdraagt aan het behoud van de vreedzame en multiculturele identiteit van Tunesië. Het evenement wordt maanden van tevoren voorbereid, met medewerking van verschillende belanghebbenden, waaronder het ministerie van Binnenlandse Zaken. Dit alles om onaangename verrassingen te voorkomen.

In het recente verleden maakte Tunesië namelijk twee tragische aanslagen op de joodse gemeenschap van Djerba mee. De eerste was in 1985, toen een soldaat die belast was met de ordehandhaving het vuur opende in de synagoge van Ghriba, waardoor vijf mensen om het leven kwamen. In 2002 doodde een vijfentwintigjarige Frans-Tunesiër, die banden had met Al-Qaida, eenentwintig mensen.

Met deze incidenten in het achterhoofd doen de Tunesische autoriteiten er alles aan om het jaarlijkse evenement veilig te houden. Zo willen ze tevens het toerisme, de nationale economie en de reputatie van Tunesië in het buitenland opschroeven. Regeringsleider Najla Bouden, minister van Toerisme Mohamed Moez Belhassine, woonde dit jaar het begin van de pelgrimage bij, evenals gouverneur van Médenine Said Ben Zayed, de opperrabbijn van Tunesië Haïm Bittan en verschillende ambassadeurs en diplomaten uit landen als Frankrijk, België, Duitsland, Italië en de VS.

‘Djerba is een smeltkroes van beschavingen en een plek van vrede en tolerantie’

‘Djerba is een smeltkroes van beschavingen en een plek van vrede en tolerantie,’ zegt Bouden. Minister van Toerisme Belhassine noemt de bedevaart van La Ghriba een belangrijke gebeurtenis die de zomer en het toerismeseizoen inluidt en de mensen aanspoort tot vreedzaam samenleven, tolerantie en een open gemeenschap.

Hij voegt eraan toe dat dit belangrijke evenement, dat volgens hem ongeveer drieduizend bezoekers, vijftig journalisten en hoogwaardigheidsbekleders van veertien nationaliteiten bijeenbracht, niet alleen de gelegenheid biedt om het multiculturele aspect van het eiland te ontdekken, maar ook om je onder te dompelen in de talloze andere attracties van deze rijke bestemming.

De organisatoren van de pelgrimstocht, onder leiding van Perez Trabelsi (voorzitter van het joodse comité van Ghriba en leider van de joodse gemeenschap in Djerba), zijn van mening dat de opkomst dit jaar uitzonderlijk was en dat het evenement zich op verschillende niveaus onderscheidde. Voor hen was het, na twee jaar van pandemie, van cruciaal belang om in deze tumultueuze tijden vanuit Tunesië een boodschap van vrede en coëxistentie over de wereld te verspreiden.

Lees ook: