Deze journalisten in Hongkong blijven het nieuws verslaan – ondanks zware straffen

Ondanks de vage nationale veiligheidswet, die autoriteiten het recht geeft afwijkende meningen met levenslange celstraffen de mond te snoeren, blijft de onafhankelijke pers in Hongkong volharden in zijn missie. ‘Ik wil verhalen brengen vanuit het perspectief van Hongkong.’

Het onlinenieuwsmedium Hong Kong Court News, dat begin dit jaar van start ging, opereert vanuit een gehuurde coworkingspace in Wong Chuk Hang, een artistieke wijk in het zuiden van Hongkong. Er is net genoeg ruimte voor de twee oprichters van de site – Cheung Lai San en Alvin KM Chan – en drie verslaggevers. Twee katten van de buren komen even langs voor wat aandacht. Op een muur staat het woord

平安 (ping on), dat ‘veilig en wel’ betekent; het is samengesteld uit felgekleurde velletjes papier die bij rechtszittingen worden uitgedeeld aan verslaggevers.

Als ik op bezoek kom, zitten Cheung en Chan aan hun bureau, schakelend tussen computerscherm en telefoon. Cheung is in de veertig, heeft schouderlang haar en draagt een bril met dik montuur. Tot voor kort was ze redacteur bij Citizen News – ‘een vluchtelingenkamp’, zoals een medewerker het omschreef, voor leden van de onafhankelijke pers van Hongkong. Citizen News maakte eerder vooral analyses, maar in de zomer van 2019, toen de stad in de greep was van prodemocratische protesten, ging de redactie zich meer toeleggen op verslaggeving. In 2020 vaardigde de regering van het Chinese vasteland een nationale veiligheidswet uit – een vage, ruime wet die de autoriteiten het recht gaf afwijkende meningen de mond te snoeren, met als maximumstraf levenslang. De media behoorden tot de eerste slachtoffers; meer dan duizend verslaggevers in Hongkong verloren hun baan. Citizen News ging begin vorig jaar op zwart. ‘Ik moest dus kiezen,’ zegt Cheung. ‘Teruggaan en een baan zoeken in deze sector, een carrièreswitch maken, onafhankelijk worden’ – lees: freelance gaan werken – ‘of voor mezelf beginnen.’

Jimmy Lai kreeg dertien maanden gevangenisstraf voor zijn vermeende betrokkenheid bij een herdenking van het bloedbad op het Tiananmenplein

Op dat moment waren al minstens tienduizend Hongkongers gearresteerd in verband met de protesten. Minder dan eenderde werd formeel aangeklaagd, maar de veiligheidswet gaf de regering een vrijbrief om iedereen aan te klagen, ook een twintigtal journalisten. De stadsrechtbank liep grote achterstanden op. Cheung besloot Hong Kong Court News op te richten om het verloop van die zaken bij te houden, ook die waarbij de persvrijheid op het spel stond.

Onder de nieuwsorganisaties die hun deuren sloten na het begin van de veiligheidswet waren Apple Daily – een belangrijke krant waar Chan vroeger werkte – en Stand News, bekend om zijn controversiële politieke verhalen. De oprichter van Apple Daily, Jimmy Lai, werd veroordeeld tot dertien maanden gevangenisstraf voor zijn vermeende betrokkenheid bij een wake ter herdenking van het bloedbad op het Plein van de Hemelse Vrede. Chung Pui-kuen, voormalig hoofdredacteur van Stand News, en zijn opvolger Patrick Lam werden beschuldigd van opruiing.

Toen Cheung en Chan met Hong Kong Court News begonnen, diende net de zaak van Chung en Lam bij de rechtbank. Dagelijks publiceerde Hong Kong Court News updates, inclusief transcripties van het kruisverhoor, wat nogal onorthodox is voor media in Hongkong. Laura Ng, de hoofdaanklager, vroeg aan Chung of de medewerkers van Stand News ‘geel’ waren – de kleur die symbool staat voor het prodemocratische kamp. ‘Dat zou ik niet zeggen,’ antwoordde Chung.

Op kantoor vertelt Chan, een veertiger met kort haar, snor en een zwart omrande bril, dat het een strategische stap was om zich te concentreren op de rechtszaal in plaats van op de bredere politieke context in Hongkong. ‘Het risico is iets kleiner,’ zegt hij.

Cheung is het daarmee eens. ‘Er is geen ruimte om iets te veranderen of te duiden,’ zegt ze. ‘We schrijven over dat wat er in de rechtbank wordt gezegd.’ Door rechtstreeks te transcriberen wat er tijdens de hoorzittingen gebeurt, denken ze de harde politieke realiteit van Hongkong te kunnen laten zien, zonder beschuldigd te worden van vooringenomenheid. Er is zeker geen tekort aan zaken; elke avond nadat de medewerkers naar huis zijn gegaan, bekijkt het tweetal de lijsten van de rechtbanken in Hongkong en overleggen ze in een groepschat wat ze de volgende dag zullen verslaan. ‘We proberen geen enkele rechtszaak van algemeen belang te missen,’ zegt Cheung.

180 abonnementen

Vóór Hong Kong Court News was Chan verantwoordelijk voor de planning en distributie van de laatste editie van Apple Daily. In zijn huidige baan neemt hij een groot aantal taken op zich. Cheung wijst naar hem en zegt: ‘Ziehier de HR-afdeling, de redactie, de boekhouding, de IT, de administratie en de vormgeving.’

‘Klopt,’ zegt Chan. De site moet het van abonnementen hebben. Dat zijn er zo’n honderdtachtig, maar die leveren onvoldoende op om de kosten van de redactie te dekken. Cheung en Chan betalen hun verslaggevers en nemen zelf genoegen met een karig salaris; ze moeten hun inkomen aanvullen met freelance schrijfwerk. Toch blijven ze plannen maken: ze willen een wekelijkse krant maken met een overzicht van de belangrijkste zaken.

‘Maar ja, wie weet wat er morgen gebeurt?’ zegt Cheung. Ze lacht en werpt me een veelbetekenende blik toe. ‘Als we zes maanden kunnen overleven, is dat al een mijlpaal.’

Hun doel – zoeken naar mogelijkheden binnen een strak gereguleerde omgeving – is gebruikelijk onder journalisten in Hongkong. In een industrieel gebouw in Kowloon, gelegen tussen de volkswijken in het noorden van de stad, bezoek ik een studio die wordt gedeeld door Ryan Lai en Jacky Cheung, twee voormalige verslaggevers van Citizen News. Het is er gezellig; bijna het volledige interieur – tafels, stoelen, computerschermen – hebben ze overgenomen van het oude Citizen News-kantoor. Een tv-scherm dat vroeger toebehoorde aan het China Team – ooit een elitegroep van verslaggevers die zich richtte op nieuws van het vasteland en die massaal opstapte na een leiderschapswissel – is nu ViuTV te zien, een lokale zender die velen als ‘geel’ beschouwen. Als ik arriveer, zendt ViuTV tekenfilms met Barbie uit.

Journalisten zoeken naar mogelijkheden binnen een strak gereguleerde omgeving

Lai, een lange, slanke man van zesentwintig met een bril, heeft iets dromerigs als hij spreekt, alsof hij net een dutje heeft gedaan. Er staat een koffiezetapparaat in de studio, maar hij drinkt liever instantkoffie uit een papieren beker, want ‘schoonmaken is te veel moeite’, zegt hij. Hij besteedt zijn tijd liever aan andere dingen. Zijn carrière begon in een politieke context die steeds autoritairder werd. Zijn eerste baan was videoverslaggever voor Citizen News, maar dat werk duurde slechts enkele maanden.

Vorig jaar lanceerde hij een YouTubekanaal met de naam The WELL. Die naam ontleende hij aan een gedicht van een Chinese advocaat, die het op zijn beurt had ontleend aan het gedicht van Martin Niemöller uit het nazitijdperk: ‘Eerst kwamen ze voor…’ Het eerste couplet in de Chinese versie luidt: ‘De mijnwerkers bleven sterven, maar ik kwam niet voor hen op, want ik hoefde niet af te dalen in de schacht [the well].’ Toen Citizen News aankondigde te gaan sluiten, plaatsten medewerkers afscheidsbrieven aan lezers op de website; in de zijne citeerde Lai het gedicht. ‘Ik wil de persoon zijn die in de schacht afdaalt’, schreef hij.

In de studio werkt Lai aan een documentaire over de jonge werkende armen van Hongkong. Eerder maakte hij films over de daklozen van de stad en over mensen die naar de afgelegen eilanden van Hongkong waren verhuisd. Het zijn allemaal sympathieke humaninterestverhalen. Maar bij het aansnijden van ‘gevoelige onderwerpen’, zoals de verjaardag van de sluiting van Apple Daily, censureert hij zichzelf en richt zich dan op de emotionele toestand van de geïnterviewden, in plaats van op beladen feiten. ‘Het is onmogelijk om deze onderwerpen te vermijden,’ zegt hij, ‘maar je moet wel heel voorzichtig zijn.’

‘Het is goed om te weten dat er nog steeds mensen zijn die zich bekommeren om media-ethiek’

Aan de andere kant van de kamer zit Cheung (28). Hij spreekt zacht en draagt een zwart honkbalpetje dat zijn halve gezicht bedekt. ‘Ik wil verhalen brengen vanuit het standpunt van Hongkong,’ zegt hij. ‘Dingen die de buiten Hongkong gevestigde media niet kunnen doen.’ Na de veiligheidswet en het verdwijnen van de meeste nieuwszenders van eigen bodem werden de reguliere media – waaronder Radio Television Hong Kong (RTHK), de publieke omroep van de stad – onder toezicht van de regering geplaatst. Cheung zag de verhalen uit de stad verschuiven naar stemmen van buiten. De berichtgeving kwam van Flow HK, gevestigd in Taiwan, van Green Bean Media in het Verenigd Koninkrijk en van sites als Commons Hong Kong en The Points, die op afstand worden gerund door voormalige leden van de Hongkongse pers. ‘Je kunt het sentiment van mensen niet voelen als je je niet vlakbij bevindt,’ zegt Cheung. Afgelopen maart begon hij met een eigen site: Hong Kong City Creation.

Hong Kong City Creation behandelt algemeen nieuws en cultuur. Met zijn artikelen – over verboden films, over een winkel in Kwai Chung Plaza die uit de gevangenis ontslagen demonstranten in dienst neemt en over ene Thomas die door de stad trekt in een dinosauruspak – produceert Cheung niet dezelfde soort directe politieke verslaggeving als in zijn vorige baan. Maar hij wil verhalen over de stad vertellen en belangrijke politieke onderwerpen aansnijden op manieren die, althans oppervlakkig gezien, niet zo controversieel zijn. Vorig jaar spoorde hij een jongen op die hij had zien huilen op een politiebureau tijdens een aanval van een knokploeg in Yuen Long in 2019. ‘Hij vertelde dat vrienden die altijd met hem gingen fietsen de afgelopen jaren allemaal Hongkong hadden verlaten. Maar hij stond erop om te blijven,’ zegt Cheung. ‘Door zijn ogen kon je de veranderingen in Hongkong goed zien.’

Bijbaantjes

Zowel The WELL als Hong Kong City Creation leeft van donaties, waarmee een deel van de studiohuur kan worden voldaan. Om hun activiteiten te kunnen volhouden moesten ze tot nu toe bijbaantjes nemen; Cheung gaf les aan een journalistenclub op een basisschool. Hoelang ze hun passie en hun projecten kunnen volhouden is onzeker. ‘We leven van dag tot dag,’ zegt Cheung.

Aan de andere kant van Kowloon stap ik uit op metrostation Prince Edward, waar het wemelt van de eetgelegenheden en winkelcentra. Tijdens de protesten deden geruchten de ronde dat de politie hier activisten had doodgeslagen. Agenten vergrendelden de plek, versperden journalisten en ambulancepersoneel de toegang en ontkenden de beschuldigingen. Sindsdien laten Hongkongers elke maand bloemen achter bij het station. Vlakbij, in een oud winkelpand, is een onafhankelijke boekwinkel gevestigd met de naam Have a Nice Stay. Die werd afgelopen mei geopend door een groep journalisten wier werkgevers waren opgeheven.

De naam van de winkel is een boodschap aan degenen die in Hongkong zijn gebleven tijdens de emigratiegolf – een duidelijk politieke golf die zich niet beperkte tot leden van de pers. In 2022 meldden de lokale autoriteiten het vertrek van zestigduizend inwoners. Kris Lau, een van de oprichters van Have a Nice Stay, die tien jaar lang het lokale nieuws versloeg, zegt dat het doel van de groep is om een plek te creëren waar Hongkongers boeken kunnen lezen, wijn kunnen drinken en zich op hun gemak kunnen voelen. Ze zien de winkel ook als een ontmoetingsplaats om de schamele onafhankelijke pers die de laatste tijd weer opkomt, te promoten. ‘Fragmentatie is de toekomst,’ zegt hij. ‘Als je een geïntegreerd nieuwsmedium bent’ – lees: een algemeen nieuwskanaal – ‘zul je bepaalde dingen moeten vermijden, zijn er dingen die je niet kunt doen.’ Focussen op één onderwerp lijkt het makkelijker te maken om verboden zaken te omzeilen. ‘Idealiter zou de totale hoeveelheid informatie voor de lezers hetzelfde moeten blijven als voorheen – het is de verantwoordelijkheid van de lezers om hun eigen krant samen te stellen, van de voorpagina tot entertainment en sport.’

Eerste editie Apple Daily

Lau – drieëndertig jaar, met een rond brilletje en kort krullend haar – leidt me rond. Have a Nice Stay is bescheiden ingericht. Aan de muur hangt een verzameling voorpagina’s van kranten, onder andere die van de eerste editie van Apple Daily en van South China Morning Post uit juli 1997 over de Britse overdracht van Hongkong aan China. Houten planken staan vol met literaire non-fictie en boeken met nieuws-verslaggeving voor dummy’s. Bijna elk weekend nodigen de oprichters journalisten uit om hun werk te delen, zoals Alvin KM Chan, Jacky Cheung en Bao Choy, een voormalige freelance-documentairemaker van RTHK. Zij werd veroordeeld voor het afleggen van valse verklaringen tijdens haar verslaggeving over de prodemocratische protesten. Onlangs is ze begonnen met een start-up voor onderzoeksjournalistiek onder de naam The Collective HK. Veel van de vaste klanten van de winkel zijn aspirant-verslaggevers, zegt Lau.

Voor een workshop ontving Have a Nice Stay in februari In Voices Strong, een groep documentairemakers. Dora Choi, vrijwilliger bij In Voices Strong, was eerder werkzaam bij Hong Kong Connection, een langlopend documentair nieuwsprogramma van RTHK. Choi en haar collega’s werden vroeger opgeleid door oudere makers; nu RTHK zijn onafhankelijkheid kwijt is, is het voor nieuwkomers lastig om kennis te verwerven over productietechniek, montage en ethiek. ‘Het is moeilijk voor hen, want de senior verslaggevers met verstand van documentaires zijn vertrokken,’ zegt Choi.

Tijdens een recente sessie besprak Choi de complexe relatie tussen filmmakers en geïnterviewden. Zijn we werkpartners? Kunnen we vrienden zijn? Hoe win je vertrouwen? Waarom zou iemand ermee instemmen gefilmd te worden? Een student vroeg: ‘Is het maken van documentaires wel moreel verantwoord?’ Choi had daar geen sluitend antwoord op. ‘Alles hangt af van de aanpak en de werkwijze van de persoon achter de camera,’ zegt ze.

Choi was ontroerd door de aanwezigheid van jonge filmmakers. ‘Het is goed om te weten dat er nog steeds mensen zijn die zich bekommeren om media-ethiek en dit soort zeer inhoudelijke problemen,’ zegt ze. ‘En het is goed dat we nog steeds bijeen kunnen komen.’

Toen de veiligheidswet werd ingevoerd, zegt Lau, waren Hongkongers depressief en bang. Maar na verloop van tijd ‘hadden de mensen zoiets van: o, ik kan eigenlijk wel raden waar de grens ligt en hoe ik het spel moet meespelen’. Het blijft altijd gissen. ‘Soms is het verstikkend,’ zegt hij. ‘Maar er is altijd nog ruimte om te ademen.’

Lees ook: